Ikona gejowska

Z Encyklopedii LGBT

Ikona gejowska (ang. Gay icon) osoba publiczna szczególnie ceniona przez społeczność lesbijek, gejów, osób biseksualnych i transpłciowych (LGBT), i utożsamiana z tą społecznością.

Historyczne ikony często uzyskały ten status, ze względu na przypuszczenia na temat ich orientacji wśród historyków. Współczesne ikony gejów, którzy są głównie kobietami-artystkami, często zbierają wielu zwolenników w społecznościach LGBT w ciągu swojej kariery. Większość gejów ikony należą do jednej z dwóch kategorii: tragiczne, niekiedy męczeńskie postaci lub wybitni idole pop kultury.

Polskimi ikonami gejowskimi są: Władysław IV Warneńczyk, Maria Konopnicka, Tomasz Raczek, Izabela Jaruga-Nowacka. Polską antyikoną jest Elżbieta Radziszewska.

Historyczne ikony gejowskie

Św. Sebastian

 Osobny artykuł: Święty Sebastian w malarstwie.
Święty Sebastian – pierwsza w historii ikona gejowska

Prawdopodobnie najstarszą ikoną gejowską była postać św. Sebastiana uwieczniana w ikonografii jako prawie nagiego młodzieńca przywiązanego do drzewa i przeszytego strzałami. Do postaci tej nawiązywali w swej twórczości literackiej, czyniąc aluzje homoerotyczne m.in. Thomas Mann, Oscar Wilde, August von Platen, Rainer Maria Rilke, Yukio Mishima, Federico Garcia Lorca, Julien Green i Alan Hollinghurst. W sztuce filmowej do św. Sebastiana nawiązywali m.in. Pier Paolo Pasolini. Derek Jarman, Peter Weigl, Bavo Defurne, Joseph L. Mankiewicz, Paul Schrader, Werner Schroeter i John Greyson.[1]

Japoński pisarz Yukio Mishima, w swojej powieści „Wyznania maski” stwierdził, że pierwszego wytrysku doznał po ujrzeniu obrazu Sebastiana autorstwa Guido Reniego. W 1966 roku Mishima pozował do fotografii w roli św. Sebastiana Kishinowi Shinoyama.[1] Ze względu na status Św. Sebastiana jako ikony gejów, Tennessee Williams zdecydował się użyć tego imienia dla męczeńskiej postaci Sebastiana w swojej sztuce, Nagle, zeszłego lata.[2]

Strzały penetrujące skrępowane i bezbronne ciało młodzieńca uwiecznione w ikonografii często są interpretowane w kategoriach symboliki fallicznej, zaś postawa Sebastiana jako nosząca znamiona masochizmu.[3]

  • Hans Memling (ok. 1470–1480)

    Hans Memling (ok. 1470–1480)

  • Pietro Perugino (ok. 1500)

    Pietro Perugino (ok. 1500)

  • Albrecht Altdorfer (ok. 1509–1516)

    Albrecht Altdorfer (ok. 1509–1516)

  • Anthony van Dyck (początek XVII w.)

    Anthony van Dyck (początek XVII w.)

  • José de Ribera (1651)

    José de Ribera (1651)

  • Mattia Preti (ok. 1660)

    Mattia Preti (ok. 1660)

  • Guido Reni (XVII w.)

    Guido Reni (XVII w.)

  • Guido Reni (XVII w.)

    Guido Reni (XVII w.)

  • Carlo Dolci (XVII w.)

    Carlo Dolci (XVII w.)

  • Bartolomeo Schedone

    Bartolomeo Schedone

  • Carl Van Vechten

    Carl Van Vechten

  • Hermann Stenner (1914)

    Hermann Stenner (1914)

Maria Antonina

Marię Antoninę uważa się za jedną z pierwszych lesbijskich ikon. Pogłoski o jej relacjach z kobietami krążyły za sprawą pełnych pornograficznych szczegółów pamfletów antyrojalistów przed Rewolucją Francuską. W wiktoriańskiej Anglii, biografowie, którzy zakładali wyidealizowany obraz Ancien régime, zaprzeczali tym pogłoskom, ale jednocześnie romantyzowali „siostrzaną” przyjaźń Marii Antoniny z Marią Luizą.[4] Aluzje do niej pojawiały się w lesbijskiej literaturze XX wieku m.in. u Radclyffe Halla The Well of Loneliness. [5]

Współczesne ikony gejowskie

Lata 1930-1950

Bette Davis w filmie Dark Victory w 1939 r.
Bette Davis
Zdaniem autora biografii Betty Davies Eda Sikova w latach 40. XX w. w środowisku gejowskim utworzyła się wokół tej postaci swoista subkultura.[6][7]


Marlene Dietrich w filmie Maroko (1930)
Marlene Dietrich
Aktorka Marlene Dietrich była bywalczynią gejowsko-lesbijskich lokali w Berlinie gdzie uwodziła zarówno mężczyzn, jak i kobiety. Przybywszy do USA, powiedziała: „W Europie nie ma znaczenia, czy jesteś mężczyzną, czy kobietą. Kochamy się z każdym, kto nam się spodoba”.[8] W filmie Maroko w 1930 r. zagrała pierwszą w historii kina scenę pocałunku lesbijskiego.[9]


Do innych ikon tego okresu należą: Josephine Baker[7], Greta Garbo, Cary Grant, Katharine Hepburn, Carmen Miranda, Édith Piaf[7], Ginger Rogers, Mae West[7]

Lata 1950-1970

Judy Garland (1939)
Judy Garland
Amerykańska aktorka i piosenkarka Judy Garland jest opisywana jako „archetypowa ikona gejów”.[7][10] Michael Bronski, autor Culture Clash: The Making of Gay Sensibility opisuje Garland jako „kwintesencję ikony gejów przed Stonewall”.[11] Garland jako ikona jest znana głównie z filmowej roli Doroty w Czarnoksiężniku z krainy Oz, która to rola zaczęła być używana jako specyficzny kod wśród gejów w latach 50. XX w.[12] Wyrażenie „Czy on jest przyjacielem Doroty?” znaczyło w slangu, „Czy on jest gejem?”[12] Dorota jest postacią, która podczas swej podróży spotyka grupę dziwnych przyjaciół. W odniesieniu do osoby określanej jako „przyjaciel Doroty” oznaczało, że była „nietypowa lub dziwna”, a tym samym „queer”.[12] Data śmierci i pogrzebu Garland 27 czerwca 1969 roku zbiegła się w czasie z momentem wybuchu zamieszek w Stonewall, które rozpoczęły się we wczesnych godzinach 28 czerwca 1969 roku, stając się początkiem nowoczesnego ruchu wyzwolenia gejów.[13][14]


Lata 1970-1990

Gloria Gaynor
Piosenkarka Gloria Gaynor popularność i status ikony gejowskiej zawdzięcza swojemu singlowi I will survive, za który w 1980 r. otrzymała nagrodę Grammy. Utwór ten jest uznawany za hymn gejowski.[7]
Cher (2011 r.)
Cher
Amerykańska piosenkarka i aktorka ormiańskiego pochodzenia Cher od wielu lat jest postrzegana jako gejowska ikona. W 1998 r. otrzymała nagrodę GLAAD.[15] W jednym z wywiadów powiedziała o gejach: „Przez całą moją karierę to oni okazywali się najbliższymi i najwierniejszymi ludźmi. Nigdy mnie nie zostawili, wyciągali do mnie rękę, kiedy po raz kolejny jakiś facet hetero spuszczał moją karierę w toalecie. Myślę, że zawsze wyczuwali, że doskonale rozumiem, co to znaczy być outsiderem.” [16]


Madonna (2005 r.)
Madonna
Piosenkarka Madonna uznana przez miesięcznik „The Advocate” za największą ikonę gejowską wszech czasów od początku swej kariery była otwarta na społeczność LGBT. Bywalczynią klubów gejowskichByła jedną z pierwszych znanych osób, które zainteresowały się kwestią AIDS. W 1985 r. wsparła Rocka Hudsona, który na krótko przed śmiercią na AIDS dokonał coming outu. W 1992 r. utwór „In this life” poświęciła gejowskim ofiarom wirusa HIV. W filmie „W łóżku z Madonną” spośród ośmiu towarzyszących jej tancerzy tylko jeden był heteroseksualny. Wyraziła też pogląd, że każdy mężczyzna chociaż raz powinien poczuć obcy męski język w ustach. Wielokrotnie deklarowała się jako biseksualistka. Słynne jest też jej stwierdzenie „Jestem gejem uwięzionym w ciele kobiety”.[17] Teledysk towarzyszący jej utworowi Justify My Love przedstawiał sceny seksu, sadomasochizmu, bondage'u, pocałunków homoseksualnych i nagości[18][19]. Klip uznano za zbyt erotyczny, przez co został zakazany do emisji w MTV. Madonna skomentowała to: „Dlaczego (...) nikt nie chce zobaczyć dwóch całujących się dziewczyn czy dwóch przytulających się facetów?”.[18] Po wstrzymaniu emisji teledysku w telewizji, wydano go na kasecie wideo i do dziś jest to najlepiej sprzedający się singel VHS w historii[20]


Cyndi Lauper w tęczowej sukni na ceremonii zamknięcia VII Gay Games (2006)
Cyndi Lauper
Amerykańska piosenkarka pop Cyndi Lauper jest jedną z najbardziej zaangażowanych w sprawy LGBT postaci świata muzyki rozrywkowej. Dochód z trasy koncertowej True Colors przekazała organizacjom LGBT. Ufundowała ośrodek „True Colors Residence”, w którym mogą znaleźć schronienie młode osoby LGBT w wieku 18-24 lat wyrzucone z domu.[21]
„
To nie jest ICH ruch, to jest też MÓJ ruch! Co z tego, że akurat jestem hetero? Całe życie mam przyjaciół wśród gejów i lesbijek. Dyskryminacja to jest również moja sprawa.
”
— Cyndi Lauper[21]


Oprah Winfrey (2004)
Oprah Winfrey
Oprah Winfrey prowadząc swój talk show, przyczyniła do zwiększenia tolerancji i otwartości społecznej. Jej program był nominowany kilka razy do GLAAD Media Awards.[22] Nagrodę tę otrzymała ostatecznie w 2007 roku, a po raz drugi w 2010 r. za wywiad z Ellen DeGeneres i jej żoną Portia de Rossi.[23]


Wśród innych ikon z tego okresu wymienić można: Ellen DeGeneres, brytyjskiego piosenkarza, producenta i aktora Davida Bowie[7], piosenkarza, kompozytora i pianistę Eltona Johna[7] i piosenkarza Freddie Mercury'ego[7]

Lata 1990-2010

Janet Jackson (2008)
Janet Jackson
Janet Jackson stała się ikoną gejowską po tym jak w 1997 r. ukazał się jej szósty studyjny album Velvet Rope.[24] Album został uhonorowany przez National Black Lesbian and Gay Leadership Forum i otrzymał nagrodę za Muzyczny Album Roku na 9-tym dorocznym GLAAD Media Awards w 1998 roku za utwory, które poddejmują temat orientacji seksualnej i homofobii.[25] 26 kwietnia 2008 r. otrzymała nagrodę Vanguard Avard - nagroda mediów przyznawana przez GLAAD w uznaniu pracy w przemyśle rozrywkowym w promowaniu równouprawnienia osób LGBT.[25]


Kylie Minogue
Australijska piosenkarka Kylie Minoque była znana już w latach 80., ale w latach 90. przeszła przemianę zaskarbiając sobie sympatię gejów.[26]


Lady Gaga (National Equality March, 2009)
Lady Gaga
piosenkarka zaangażowana w walkę o prawa osób LGBT


Wśród innych ikon gejowskich tego okresu można wymienić: piosenkarkę Courtney Love, aktora Jake Gyllenhaala.

Polskie ikony gejowskie i lesbijskie

Wśród polskich ikon gejowskich wymienić można:

Władysław IV Warneńczyk
Król Polski. Według opinii historyków był orientacji homoseksualnej.
Maria Konopnicka
Poetka, przez większość życia związana z Marią Dulębianką
Eugeniusz Bodo
Aktor
Tomasz Raczek
Krytyk filmowy, publicysta, wydawca, autor licznych programów telewizyjnych i radiowych, dyrektor programowy dwóch kanałów telewizyjnych.
Izabela Jaruga-Nowacka
Polityczka, działaczka na rzecz praw kobiet i osób LGBT.

Antyikony:

  • Elżbieta Radziszewska

Przypisy

  1. ↑ 1,0 1,1 Janusz Boguszewicz: Jak wierzyć: Święty Sebastian - patron gejów? (pol.). homiki.pl, 2008-01-19. [dostęp 2011-04-28].
  2. ↑ Tiny Rep presents Suddenly, Last Summer (ang.). [dostęp 2007-08-01].
  3. ↑ Piotr Sarzyński: Gej mitologiczny. Tęcza nad muzeum (pol.). polityka.pl, 2010-06-14. [dostęp 2011-04-28].  Cytat: W jego nagiej, bezbronnej, przeszywanej strzałami postaci dopatrywano się już wszystkiego, od uniwersalnego piękna przez sadomasochizm, erotyczną ekstazę, po symbolikę strzał jako elementów fallicznych. Na wystawie zgromadzono wiele przedstawień św. Sebastiana, głównie historycznych i często wyzbytych erotycznego kontekstu. Ale też ciekawe prace artystów XX-wiecznych, od Kazimierza Młodzianowskiego i Andrzeja Pruszyńskiego, przez Wojciecha Fangora, po Krzysztofa Junga, Stasysa Eidrigeviciusa czy Karola Radziszewskiego.
  4. ↑ Antonia Fraser: Marie Antoinette: The Journey. New York: Anchor, 2001, s. 449. ISBN 0-385-48949-8.  (ang.)
  5. ↑ Terry Castle: The Apparitional Lesbian: Female Homosexuality and Modern Culture. New York: Columbia University Press, 1993, s. 126–149 and 261n56. ISBN 0-231-07652-5.  (ang.)
  6. ↑ Ed Sikov: Dark Victory: The Life of Bette Davis. Macmillan, 2007, s. 139. ISBN 0805075488.  (ang.)
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 7,7 7,8 Mariusz Kurc, Krzysztof Tomasik. Divy. Replika. Dwumiesięcznik społeczno-kulturalny LGBTQ, 6, s. 3–7 (2007), Warszawa: Stowarzyszenie Kampania Przeciw Homofobii, ISSN 1896-3617 (pol.). 
  8. ↑ Mariusz Kurc. Marlena Dietrich - ikona kina i mniejszości seksualnych płci obojga. Replika. Dwumiesięcznik społeczno-kulturalny LGBTQ, 11, s. 7 (2008), Warszawa: Stowarzyszenie Kampania Przeciw Homofobii, ISSN 1896-3617 (pol.). 
  9. ↑ Maroko (pol.). innastrona.pl. [dostęp 2011-04-24].
  10. ↑ Michael Westley: Cher: Last of the Gay Icons? (ang.). W: Salt Lake Tribune [on-line]. 2002-08-13. [dostęp 2007-08-01].
  11. ↑ Michael Bronski: Culture Clash: The Making of Gay Sensibility. South End Press, 1984, s. 104. ISBN 0896082172.  (ang.)
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Ken Cage, Moyra Evans: Gayle: The Language of Kinks and Queens, A History and Dictionary of Gay Language in South Africa. Jacana Media, 2003, s. 10. ISBN 191993149X.  (ang.)
  13. ↑ David Bianco: Gay Essentials: Facts For Your Gay Brain. Los Angeles: Alyson Publications, 1999, s. 194. ISBN 1-55583-508-2.  (ang.)
  14. ↑ Martin Duberman: Stonewall. Penguin Books, 1993, s. ix. ISBN 0-525-93602-5.  (ang.)
  15. ↑ Mariusz Kurc. Cher. Replika. Dwumiesięcznik społeczno-kulturalny LGBTQ, 21, s. 16 (2009), Warszawa: Stowarzyszenie Kampania Przeciw Homofobii, ISSN 1896-3617 (pol.). 
  16. ↑ Królowa gejowskich ikon (pol.). wysokieobcasy.pl. [dostęp 2011-04-11].
  17. ↑ Mariusz Kurc, Krzysztof Tomasik. Madonna – ikona gejów. Replika. Dwumiesięcznik społeczno-kulturalny LGBTQ, 13, s. 20 (2008), Warszawa: Stowarzyszenie Kampania Przeciw Homofobii, ISSN 1896-3617 (pol.). 
  18. ↑ 18,0 18,1 Joshua Rich: Madonna Banned. Time Inc., 1998-11-20. [dostęp 2008-05-27].
  19. ↑ Nate Lippens: Making Madonna: 10 Moments That Created an Icon. MSN Music, 2007. [dostęp 2008-01-04].
  20. ↑ Justify My Love (ang.). madonna-online.ch. [dostęp 2011-02-12].
  21. ↑ 21,0 21,1 Mariusz Kurc, Krzysztof Tomasik. Ameryce gratulujemy Cyndi Lauper. Replika. Dwumiesięcznik społeczno-kulturalny LGBTQ, 14, s. 20 (2008), Warszawa: Stowarzyszenie Kampania Przeciw Homofobii, ISSN 1896-3617 (pol.). 
  22. ↑ GLAAD Glad Name Media Award Nominees (ang.). queerty.com, 2008-01-21. [dostęp 2011-04-29].
  23. ↑ Cynthia Nixon, Joy Behar win gay media awards (ang.). cbc.ca, 2010-03-14. [dostęp 2011-04-29].
  24. ↑ The Jacksons score big. Academic Search Premier (1991-05-02). Rolling Stone, ISSN 0035791X (ang.). 
  25. ↑ 25,0 25,1 Marc McCarthy: Janet Jackson to be Honored at 19th Annual GLAAD Media Awards in Los Angeles (ang.). glaad.org (Gay & Lesbian Alliance Against Defamation), 1 kwietnia, 2008. [dostęp 2011-04-24].
  26. ↑ Damiani Maliszewski. Kylie w Polsce. Replika. Dwumiesięcznik społeczno-kulturalny LGBTQ, 19, s. 12 (2009), Warszawa: Stowarzyszenie Kampania Przeciw Homofobii, ISSN 1896-3617 (pol.). 
Źródło: „https://www.encyklopedia.edu.pl/w/index.php?title=Ikona_gejowska&oldid=12216”