Achilles i Patroklos

Achilles bandażuje ramię swojego przyjaciela, Patroklosa

Posąg Achillesa

Achilles (Leon Benouville, 1847)

Patroklos (Jacques-Louis David, 1780)

Walka Greków z Trojanami o ciało Patroklosa

Posąg Achillesa (1864-1866)

Achilles i Patroklos, para bohaterów występująca w greckich mitach związanych z wojną trojańską. Ich związek został ukazany w pochodzącym z VIII lub VII w. p.n.e. eposie Iliada przypisywanym Homerowi. Para jest również wymieniana w dialogu „Uczta” Platona. Szczegółowy charakter związku był przedmiotem sporów różnych interpretatorów. W szczególności istnieją rozbieżności w ocenie, który z partnerów odgrywał rolę dominującą czy też związek ich miał charakter równoprawnego partnerstwa.

Achilles i Patroklos w Iliadzie

Achilles i Patroklos w Iliadzie Homera zostali ukazani jako dwaj wojownicy mocno związani ze sobą uczuciowo. Za sprawą tej silnej więzi, śmierć Patroklosa staje się głównym motywem dla Achillesa aby powrócić do walki i pomścić śmierć swego ukochanego.

Relację między bohaterami Homer określa słowem philos. W starożytnych tekstach słowo to oznaczało ogólny rodzaj miłości występującej w rodzinie i wśród przyjaciół, pragnienie wspólnego cieszenia się z różnych działań, ale określało również miłóść między kochankami.

Chociaż zwykle wojownicy walczyli o osobistą sławę lub (tak jak Achilles) o ich miasto-państwo to w pewnych momentach w Iliadzie, Achilles walczy o Patroklosa. Po śmierci Patroklosa, Achilles opłakuje swego kochanka używając języka bardzo podobnego do tego jakim później Andromacha opłakuje swego męża Hektora.

Po śmierci Patroklosa, Achilles na krótką chwilę z silnego i niezwyciężonego wojownika zmienia się w postać emocjonalną i wrażliwą. Jednak jego matka Tetyda motywuje go, aby powrócił do walki. Achilles podejmuje na nowo walkę z jedynym celem jakim jest pomszczenie śmierci Patroklosa poprzez uśmiercenie jego zabójcy – Hektora, pomimo iż bogowie ostrzegli go, że przypłaci to życiem. Opiekunką Achillesa była Atena.

Poglądy starożytnych na związek Achillesa i Patroklosa

W wieku 5 i 4 p.n.e, związek Achillesa z Patroklosem był przedstawiany jako miłość osób tej samej płci w pracach Ajschylosa, Platona i Ajschinesa. Jak stwierdzają współcześni badacze tacy jak Bernard Sergent zrytualizowane męsko-chłopięce stosunki były szeroko rozpowszechnione w Europie od czasów prehistorycznych.

Od czasów starożytnej Grecji, a zwłaszcza w epoce helleńskiej, do czasów Rzymian związek Achillesa i Patroklosa był przedstawiany jako miłość pederastyczna czyli taka w której opiekun (erastes) zwykle starszy wiąże się ze swym uczniem a zarazem kochankiem (eromenos).

Achilles jest najbardziej dominującym i najbardziej sławnym wśród wojowników w wojnie trojańskiej. Patroklos mimo że jest starszy od Achillesa wykonuje obowiązki, takie jak gotowanie, karmienie i pielęgnacja koni. Obaj również sypiają z kobietami.

Ajschylos

W 5 wieku p.n.e., w tragedii Myrmidonowie Ajschylos traktował ten związek jako wyłącznie seksualny i przypisywał Achillesowi rolę erastesa (opiekuna), a Patroklosowi rolę eromenosa (uległego kochanka uczącego się od swego opiekuna). W ocalałym fragmencie sztuki, Achilles mówi m.in. o „pobożnym związku ud”.

Platon

Platon przedstawił Achillesa i Patroklosa jako kochanków w utworze Uczta napisanym około 385 p.n.e. Mówca uważa tych dwoje jako przykład błogosławionych przez bogów kochanków. Twierdzi także, że Ajschylos myli się przypisując Achillesowi rolę erastesa.

Współczesny Platonowi, Ksenofont, w swojej wersji Uczty przypisuje Sokratesowi stwierdzenie, że Achilles i Patroklos byli jedynie cnotliwymi i oddanymi towarzyszami.

Ajschines

Dalsze motywy tej debaty znajdują się w przemówieniu ateńskiego polityka, Ajschinesa. W trakcie swojej mowy w 345 p.n.e. Ajschines twierdził (kładąc szczególny nacisk na znaczenie paiderastii dla Greków), że choć Homer nie podaje tego wyraźnie, wykształceni ludzie powinni móc czytać „między wierszami”. Większość starożytnych pisarzy podzielała pogląd przedłożony przez Ajschinesa.

Aleksander Macedoński

Kiedy ok. 334 p.n.e. Aleksander Wielki i jego partner Hefajstion przechodzili przez miasto Troję podczas swojej azjatyckiej kampanii, Aleksander w obecności całej armii oddał hołd przed świętym grobem Achillesa i Patroklosa, a to została odczytane jako jasna deklaracji własnej homoseksualnej miłości. Wspólny grób i zachowanie Aleksandra pokazują jakie znaczenie dla Greków miał związek Achillesa z Patroklosem.

Charakter relacji między Patroklosa i Achillesem

Istnieją różne interpretacje charakteru związku między Patroklosem i Achillesem. Popularne są trzy:

1. Achilles był dominującym kochankiem uczącym Patroklosa, a jego ofiara leży u korzeni zaskakującego odwrócenia ról: uczeń staje się nauczycielem.
2. Patroklos był dominującym kochankiem, jego śmierć stanowi umyślną lekcję dla jego ucznia, Achillesa. W tym przypadku nauczyciel musiał umrzeć, aby odkupić ucznia, a kluczowa zmiana charakteru Achillesa występuje kiedy wznawia przywództwo nad Myrmidonami.
3. Achilles i Patroklos reprezentują równoprawnych homoseksualnych partnerów.

Linki zewnętrzne

• Uczta Platona w formacie PDF
• Iliada w formacie .prc dla czytników elektronicznych (e-book)