Alan Turing

Z Encyklopedii LGBT
Alan Mathison Turing

Urodzony 23 czerwca 1912
Zmarł 7 czerwca 1954
Zawód matematyk, logik, kryptoanalityk
Galeria w Wikimedia Commons Galeria w Wikimedia Commons

Alan Turing (ur. 23 czerwca 1912, zm. 7 czerwca 1954), angielski matematyk, logik i kryptoanalityk. Sformalizował pojęcia algorytmu a także stworzył teoretyczny model komputera zwany „maszyną Turinga”.[1][2] Praca naukowa Turinga została przerwana przez oskarżenie go o homoseksualizm i skazanie na przymusową szkodliwą dla zdrowia terapię hormonalną. Homofobiczna nagonka popchnęła Turinga do samobójstwa.

Turing jest powszechnie uważany za ojca informatyki i sztucznej inteligencji.[3] Wprowadził do metod obliczeniowych rozkład macierzy na macierz trójkątną dolną i górną (rozkład LU).[4]

Podczas II wojny światowej Turing pracował w centrum kryptologicznym w Bletchley Park. Przez pewien czas był szefem sekcji Hut 8 odpowiedzialnej za kryptoanalizę szyfrów niemieckiej marynarki wojennej Kriegsmarine. Opracował szereg technik łamania niemieckich szyfrów, w tym elektromechaniczną maszynę, która ułatwiała znajdowania ustawień maszyny Enigma.

Po wojnie pracował w National Physical Laboratory, gdzie stworzył jeden z pierwszych projektów programowalnego komputera ACE. W 1948 r. Turing dołączył do laboratorium Max Newman Computing Laboratory na uniwersytecie w Manchesterze, gdzie pomagał w rozwoju komputerów.[5](s. 231–233) W tym czasie zainteresował się biologią matematyczną. Napisał referat o chemicznych podstawach morfogenezy[6] i przewidział istnienie oscylujących reakcji chemicznych takich jak reakcja Biełousowa-Żabotyńskiego, która została po raz pierwszy zaobserwowana w 1960 roku czyli 6 lat po śmierci Turinga.

Homoseksualność Turinga stała się przedmiotem postępowania karnego w 1952 roku, kiedy akty homoseksualne nadal były nielegalne w Wielkiej Brytanii. Został poddany kuracji hormonalnej w ramach terapii reparatywnej (zgodził się na nią ponieważ alternatywą było więzienie). Zmarł w 1954 r. na nieco ponad dwa tygodnie przed swymi 42. urodzinami, w wyniku zatrucia cyjankiem. Śledztwo wykazało, że było to samobójstwo, mimo to jego matka wierzyła, że jego śmierć była przypadkowa.

10 września 2009 r. premier Wielkiej Brytanii Gordon Brown złożył oficjalne publiczne przeprosiny w imieniu rządu brytyjskiego za sposób, w jaki Turing został potraktowany.[7]

Dzieciństwo i młodość Alana Turinga

Ojciec Alana Turinga, Julius Turing był pracownikiem indyjskiej służby cywilnej (Indian Civil Service). Wraz z żoną Ethel Turing (z domu Stoney) (1881-1976) mieszkali w mieście Chhatrapur w Indiach Brytyjskich. Tam został poczęty Alan Turing.[8](s. 5)[9] Ponieważ rodzice chcieli aby ich dziecko urodziło się w Anglii powrócili do Maida Vale w Londynie. Poród nastąpił 23 czerwca 1912 r.[8](s. 5)[10] Turing miał starszego brata, Johna. Ich ojciec był jeszcze przez wiele lat aktywny zawodowo i rodzice chłopców często podróżowali pomiędzy Hastings w Anglii a Indiami, pozostawiając dzieci pod opieką innych osób.[8](s. 6)

Oznaki geniuszu Turinga zaczęły się ujawniać już we wczesnych etapach życia.[11] Jego rodzice zapisali go do szkoły St Michael gdy miał 6 lat. Dyrektorka już na samym początku rozpoznała jego talent, podobnie jak wielu jego kolejnych nauczycieli. W 1926 roku w wieku 14 lat, udał się do Sherborne School, znanej szkoły w miasteczku Sherborne w hrabstwie Dorset. Początek jego nauki zbiegł się ze strajkiem generalnym w 1926 r. w Wielkiej Brytanii. Turingowi bardzo jednak zależało na obecności i aby przybyć na pierwszy dzień nauki jechał na rowerze bez opieki ponad 60 mil (97 km) z Southampton do szkoły, zatrzymując się na noc w gospodzie.[12]

Naturalne predyspozycje Turinga do matematyki i nauk ścisłych nie zaskarbiły mu szacunku u niektórych nauczycieli w Sherborne, w której duży nacisk kładziony był na przedmioty klasyczne.[8](s. 26) Pomimo tego, Turing nadal wykazywał się niezwykłą biegłością w przedmiotach, które kochał, rozwiązując skomplikowane problemy jeszcze zanim wyłożono mu podstawy rachunku różniczkowego. W 1928 roku w wieku 16 lat, Turing nie tylko zrozumiał istotę pracy Alberta Einsteina, ale także wyciągnął z niej daleko idące wnioski jakie nie były w niej wprost wyrażone.[8](s. 34)

W tym okresie Alan Turing zaprzyjaźnił się z Christopherem Morcomem, który stał się jego pierwszą miłością. Morcom zmarł nagle 13 lutego 1930 r.[13] w wyniku powikłań spowodowanych bydlęcą odmianą gruźlicy, nabytej po wypiciu zarażonego krowiego mleka w dzieciństwie.[14]

Odkrycie własnej homoseksualności skłoniło Alana Turinga do refleksji, które sprawiły, że porzucił myślenie religijne i stał się ateistą. Przyjął przekonania racjonalistyczne.[2] Po śmierci ukochanego Turing zaczął intensywniej pracować co zapewniło mu w 1931 r. stypendium naukowe.

Studia Alana Turinga i jego prace z zakresu matematyki obliczeniowej

King's College w Cambridge
Pomnik Alana Turinga w Sackville Park w Manchesterze

Po ukończeniu Sherborne, Turing rozpoczął studia w Królewskim Kolegium w Cambridge. Studiował tam matematykę od 1931 do 1934 roku, kończąc te studia z wyróżnieniem. W 1935 roku, w wieku 22 lat obronił pracę doktorską, w której udowodnił centralne twierdzenie graniczne.[15][8](s. 88,94)

W 1928 roku niemiecki matematyk David Hilbert zwrócił uwagę na Entscheidungsproblem (problem decyzyjny). W swej doniosłej pracy „On Computable Numbers with an Application to the Entscheidungsproblem”,[16] Turing przeformułował wyniki Kurta Gödela z 1931 r. w zakresie granic dowodów i obliczeń zastępując uniwersalny formalny i oparty na arytmetyce język Gödla prostszym pojęciem, które obecnie jest nazywane maszyną Turinga. Jest to hipotetyczne urządzenie działającego według sformalizowanych reguł. Turing udowodnił, że niektóre z tych maszyn są w stanie wykonać każde wyobrażalne obliczenie matematycznych, jeśli będzie ono zapisane jako algorytm. Udowodnił nierozstrzygalność Entscheidungsproblem pokazując, że problem ten jest nierozstrzygalny dla maszyny Turinga.

Dowód Turinga został opublikowany niedługo po niezależnym dowodzie Alonzo Churcha w odniesieniu do jego rachunku lambda. Turing nie był świadomy istnienia pracy Churcha w momencie opracowywania własnego dowodu.[8](s. 111) Podejście Turinga jest uważane za znacznie bardziej przystępne i intuicyjne niż Churcha. Nowością było także pojęcie maszyny uniwersalnej (znany obecnie jako uniwersalnej maszyny Turinga). Maszyny Turinga są do dziś centralnym obiektem badań w teorii obliczeń.

Od września 1936 do lipca 1938 roku spędzał większość czasu w Institute for Advanced Study w Princeton, New Jersey, studiując pod kierunkiem Alonzo Churcha. Dodatkowo oprócz swojej czysto matematycznej pracy, studiował kryptologię a także zajmował się konstrukcją elektromechanicznego mnożnika binarnego.[8](s. 138) W czerwcu 1938 roku uzyskał doktorat na Uniwersytecie Princeton. Jego praca doktorska nosiła tytuł Systems of Logic Based on Ordinals[17] Wprowadził w niej pojęcia logiki porządkowej i obliczalności względnej w której konstrukcji wykorzystuje się pojęcie maszyny Turinga wzbogacone o tzw. wyrocznię czyli mechanizm, który jest w stanie udzielić odpowiedzi na zapytanie dotyczące wyszczególnionych nierozstrzygalnych dla maszyny Turinga problemów. Pozwala to na łatwe porównywanie złożoności poprzez konstrukcję abstrakcyjnej maszyny, która rozwiązuje dany problem z użyciem wyroczni rozwiązującej inny problem. Pojęcie to doprowadziło do powstania pojęcia klas złożoności problemów, a także do postawienia jednego z siedmiu uznanych za największe wyzwania matematyczne u progu XIX w. problemów milenijnych – hipotezy P=NP.

Powróciwszy do Cambridge, Turing uczęszczał na wykłady Ludwiga Wittgensteina na temat podstaw matematyki.[8](s. 152) Spierali się na temat formalizmu a także tego czy matematyka odkrywa istniejące uniwersalne prawdy czy też wynajduje je i tworzy.[8](s. 153–154)

Wkład Alana Turinga w kryptoanalizę

Dwa domki w ramach Bletchley Park. Turing pracował tu w 1939 i 1940, przed przejściem do Hut 8
Enigma w wersji używanej przez niemiecką marynarkę wojenną
Kompletna i działająca replika bomby kryptologicznej wynalezionej przez Turinga

Podczas II wojny światowej Turing był czołowym ekspertem w zakresie łamania niemieckich szyfrów w Bletchley Park. Od września 1938 roku pracował w niepełnym wymiarze godzin w rządowym ośrodku kryptologicznym Government Code and Cypher School (GCCS). Skupił się na kryptoanalizie Enigmy, wraz z Alfredem Dillwyn „Dilly” Knox, starszym kryptoanalitykiem GCCS.[18](s. 352) Wkrótce po spotkaniu jakie miało miejsce 25 lipca 1939 r. w Pyrach pod Warszawą w trakcie którego polskie Biuro Szyfrów Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego, dostarczyło Brytyjczykom i Francuzom szczegółowe informacje na temat okablowania wirników Enigmy i stosowanych regularnie od 1933 r. metod odszyfrowania wiadomości Enigmy, Turing i uczestniczący w tamtym spotkaniu Knox rozpoczęli pracę nad kontynuacją polskich prac w zakresie dekryptażu Enigmy.[19] Były one konieczne ponieważ 15 września 1938 r. Niemcy udoskonalili Enigmę dodając dodatkowe bębny szyfrujące. Polacy dysponowali w tym czasie sześcioma urządzeniami elektromechanicznymi zwanymi bombami kryptologicznymi. Aby móc odszyfrowywać wiadomości Enigmy po wprowadzonej zmianie należało wykonać jeszcze 54 takie urządzenia co przekraczało ówczesne polskie możliwości techniczne. Dodatkową trudnością jaka 10 maja 1940 stanęła przed kryptologami w Bletchley Park była zmiana protokołu przesyłania klucza szyfrującego przez Niemców.

4 września 1939, dzień po tym jak Wielka Brytania wypowiedziała wojnę Niemcom, Turing zgłosił się do Bletchley Park, które w czasie wojny stało się ośrodkiem GCCS.[20](s. 378) W 1940 r. Alan Turing opracował własną bombę kryptologiczną. Pierwsza wersja nie była wystarczająco szybka więc 8 sierpnia przy współpracy matematyka Gordona Welchmana powstała jej ulepszona wersja zwana bombą Turinga-Welchmana. Było to jedno z pięciu najważniejszych osiągnięć kryptoanalitycznych Alana Turinga w czasie II wojny światowej. Pozostałe to: wydedukowanie procedury dla wskaźnika używanego przez niemiecką marynarkę wojenną, opracowanie statystycznej procedury zwanej Banburismus pozwalającej na bardziej efektywne wykorzystanie bomb kryptologicznych, opracowanie procedur dla wypracowania ustawienia kół w Lorenz SZ 40/42 (Tuńczyk), pod koniec wojny wynalezienie przenośnych scramblerów o nazwie kodowej Delilah do bezpiecznej transmisji głosowej.

W styczniu 1940 r. Alan Turing spędził kilka dni w ośrodku wywiadu Bruno we Francji, w którym pracowali przerzuceni tam po wybuchu wojny polscy matematycy: Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski. Brytyjczycy dostarczyli im wtedy również komplet wykonanych według polskich instrukcji w Bletchley Park arkuszy perforowanych zwanych płachtami Zygalskiego.[21] Marian Rejewski, który był autorem wspomnień o tym wydarzeniu zapamiętał, że Turing był zainteresowany szczegółami połączeń wtyczkowych (Steckenverbindungen) w maszynie Enigma a także trzyliterowymi kodami stosowanymi przez Luftwaffe.[22]

Turing miał w Bletchley Park opinię człowieka ekscentrycznego.[8](s. 208) Jako alergik w czerwcu każdego roku cierpiał na katar sienny i chroniąc się przed alergenami pracował w masce przeciwgazowej.[23]

Pracując w Bletchley, Turing był utalentowanym biegaczem długodystansowym. Biegał czasami 40 mil (64 km) gdy potrzebował dostać się do Londynu na spotkania na wysokim szczeblu,[24] i miał formę biegacza na światowym olimpijskim poziomie.[25]

W 1941 r. Turing zaproponował małżeństwo współpracowniczce Joan Clarke, ale ich zaręczyny trwały krótko. Po jej chłodnej reakcji na wyznanie Turinga na temat jego homoseksualności zdecydował, że nie może się z nią ożenić.[5](s. 176–178)

Order Imperium Brytyjskiego

W 1945 r. Turing został odznaczony Orderem Imperium Brytyjskiego za zasługi w czasie II wojny światowej, ale jego dokonania na tym polu pozostawały tajemnicą przez wiele lat.

Prace Turinga nad wczesnymi komputerami i test Turinga

Od 1945 do 1947 roku Turing mieszkał w Richmond, w Londynie.[26] W tym czasie pracował nad projektem ACE (Automatic Computing Engine) w National Physical Laboratory (NPL). 19 lutego 1946 roku przedstawił referat, który był pierwszym szczegółowym projektem programu komputerowego.[20](s. 108) Chociaż praca Von Neumanna First Draft of a Report on the EDVAC poprzedzała prace Turinga, to jednak była ona znacznie mniej szczegółowa.[27] Chociaż ACE było możliwe do skonstruowania, tajemnica otaczająca wojenne projekty w Bletchley Park doprowadziła do opóźnień w rozpoczęciu realizacji projektu co rozczarowało Turinga. Pod koniec 1947 roku wrócił do Cambridge na roczny urlop. Gdy był w Cambridge, Pilot ACE został zbudowany pod jego nieobecność. Swój pierwszy program zrealizował 10 maja 1950. Chociaż ACE Turinga nigdy nie został zbudowany, wiele komputerów na całym świecie dużo mu zawdzięcza np. amerykański Bendix G-15.

W 1948 roku Turing został mianowany recenzentem w Katedrze Matematyki na Uniwersytecie w Manchesterze. W 1949 roku został zastępcą dyrektora Computing Laboratory, pracował tam nad oprogramowaniem dla jednego pierwszych komputerów, Manchester Mark I. W tym czasie kontynuował swe prace teoretyczne. W artykule „Computing Machinery and Intelligence” (Maszyny obliczeniowe i inteligencja)[28], Turing poruszył problem sztucznej inteligencji, i zaproponował eksperyment, który stał się znany jako test Turinga. Jest to próba zdefiniowania normy dla maszyny określanej mianem „inteligentnej”. Idea polegała na tym, że o komputerze można powiedzieć, że „myśli” jeśli człowiek przeprowadzający eksperyment nie jest w stanie stwierdzić poprzez konwersację czy ma do czynienia z człowiekiem czy z maszyną.[29] W artykule Turing zasugerował, że zamiast budować program do symulacji dorosłych myśli, można by stworzyć prostszy do symulacji umysłu dziecka, a następnie poddać go kształceniu. Odwróconą formą testu Turinga jest szeroko stosowany w Internecie, CAPTCHA (Completely Automated Public Turing test to tell Computers and Humans Apart), w którym maszyna sprawdza czy ma do czynienia z maszyną czy człowiekiem.

W 1948 r. Turing, pracując ze swoim byłym kolegą ze studiów, D.G. Champernowne, zaczął pisać program szachowy dla komputera, który jeszcze nie istniał. W 1952 roku, brakowało komputera wystarczająco silnego, aby uruchomić program. Turing symulował więc pracę komputera, realizując ruch w czasie około pół godziny. Zapis szachowy tej partii jest dostępny w internecie.[30] Program przegrał z kolegą Turinga Alickiem Glennie.

Alan Turing wynalazł również w 1948 r. metodę rozkładu LU czyli rozkładu macierzy na macierz trójkątną dolną (ang. lower) i macierz trójkątną górną (ang. upper).[31]

Wkład Alana Turinga w biologię matematyczną

Turing od 1952 roku aż do śmierci w 1954 roku pracował nad zagadnieniami biologii matematycznej, w szczególności nad procesem morfogenezy. W 1952 roku opublikował pracę pod tytułem The Chemical Basis o Morphogenesis, wysuwając hipotezę odnośnie tworzenia się wzorców. Jego centrum zainteresowania w tym zakresie było zrozumienie filotaksji Fibonacciego czyli istnienie liczb Fibonacciego w strukturze ulistnienia roślin. Posługiwał się równaniami reakcji-dyfuzji co jest kluczowe w zakresie formowania się wzorców. Późniejsze prace pozostały nieopublikowane aż do 1992 roku, kiedy opublikowano Dzieła zebrane A.M. Turinga. Jego wkład jest uważany za fundamentalne dzieło w tej dziedzinie.[32]

Oskarżenia pod adresem Alana Turinga

Kierujący wywiadem brytyjskim Steward Menzies wiedział, że Turing był gejem jednakże ponieważ nie stwarzał problemów w swoim otoczeniu a z punktu widzenia powierzonych mu zadań był niezbędny, przez długi czas nie podejmowano żadnych kroków przeciwko niemu. Postanowiono, że dopiero po 1944 r., gdy zakończy swe najważniejsze prace będzie można się go pozbyć.[33]

W styczniu 1952 r. Turing spotkał w kinie w Manchesterze Arnolda Murray'a. Po lunchu, Turing zaprosił go na weekend do swojego domu. Murray przyjął zaproszenie, chociaż się nie pojawił. Spotkali się ponownie w Manchesterze w poniedziałek po weekendzie i Murray zgodził się towarzyszyć Turingowi do jego domu. Kilka tygodni później Murray odwiedził dom Turinga ponownie, i spędził tam noc.[5](s. 266)

Po pewnym czasie Murray i wspólnicy włamali się do domu Turinga, a ten zgłosił przestępstwo policji. Podczas dochodzenia, Turing przyznał się do stosunków seksualnych z Murrayem. Seks homoseksualny był w Wielkiej Brytanii w tym czasie nielegalny,[8](s. 458) i obaj zostali oskarżeni zgodnie z §11. prawa karnego znowelizowanego ustawą z 1885 roku.[5](s. 268)

Turingowi dano wybór między pobytem w więzieniu lub próbną warunkową umową poddania się kuracji hormonalnej mające na celu zmniejszenie libido. Podano mu zastrzyki z estrogenami – żeńskimi hormonami płciowymi.[34]

Homofobiczna nagonka wobec Turinga doprowadziła do cofnięcia mu certyfikatu bezpieczeństwa i uniemożliwienia kontynuowania prac kryptograficznych dla GCHQ (Government Communications Headquarters).[5](s. 269)

Śmierć Alana Turinga

Niebieska tablica na domu Turinga w Wilmslow, Cheshire

8 czerwca 1954 r. Turinga znaleziono martwego. Zmarł dzień wcześniej. Badanie przyczyn śmierci wykazało, że została ona spowodowana zatruciem cyjankiem. Gdy ciało Turinga zostało odnalezione obok łóżka znajdowało się na wpół zjedzone jabłko i chociaż jabłko nie zostało poddane testom na obecność cyjanku,[8](s. 488) to przypuszczenie było nośnikiem za pomocą, którego śmiertelna dawka cyjanku została wprowadzona do organizmu. Prowadzący śledztwo ustalili, że popełnił samobójstwo. Ciało Turinga zostało poddane kremacji w krematorium 12 czerwca 1954.[8](s. 529) Matka Turinga twierdziła stanowczo, że spożycie cyjanku musiało być przypadkowe, spowodowane przez nieostrożne przechowywanie chemikaliów laboratoryjnych przez syna. Biograf Andrew Hodges sugeruje, że Turing mógł popełnić samobójstwo w sposób budzący wątpliwości całkiem celowo, aby dać matce pewną możliwość pozostawania w przekonaniu o nieumyślności swego działania.[8](s. 488, 489) David Leavitt zasugerował, że Turing odtworzył scenę z animowanego filmu Walta Disney'a Królewna Śnieżka z 1937 roku, jego ulubionej bajki.[5](s. 140)

Epitafium Alana Turinga

Hyperboloids of wondrous Light

Rolling for aye through Space and Time
Harbour those Waves which somehow Might

Play out God's holy pantomime[35]

Wpływ śmierci Alana Turinga na losy społeczności LGBT w Wielkiej Brytanii

Śmierć Alana Turinga była dla Wielkiej Brytanii wstrząsem. Czasopismo „New Statesman” opublikowało tekst ostro krytykujący homofobiczne prawo. W maju 1954 r. konserwatysta sir David Maxwell Fyfe będący wtedy ministrem spraw wewnętrznych powołał komisję do zbadania zasadności zakazu seksu homoseksualnego zawartego w prawie. Prace komisji zakończyły się opublikowaniem 4 września 1957 r. tzw. Raport Wolfendena wskazującego jednoznacznie, że seks między dwoma mężczyznami nie powinien być karany zaś sama homoseksualność nie jest chorobą psychiczną. Sam inicjator powstania komisji Fyfe był przeciwny wprowadzeniu w życie zaleceń raportu i udało się to dopiero po dojściu do władzy lewicowej Partii Pracy w 1964 r. [36]

Przeprosiny rządu brytyjskiego w sprawie Alana Turinga

W sierpniu 2009 roku, John Graham-Cumming rozpoczął zbieranie podpisów pod petycją wzywającą rząd brytyjski do pośmiertnego przeproszenia Alana Turinga za ściganie go jako homoseksualistę.[37][38] Petycja podpisało tysiące Brytyjczyków.[39] Premier Gordon Brown uznał rację zwolenników petycji i 10 września 2009 wydał oświadczenie z oficjalnymi przeprosinami, w którym określił fakt „leczenia” Turinga jako „przerażający”:[7][39]

Cieszę się, że dzięki naukowcom i aktywistom LGBT możemy w tym roku świętować wkład Alana Turinga w walkę z dyktaturą czasów II wojny światowej. (…) Choć nie możemy cofnąć czasu, możemy wyrazić głęboki żal i przeprosić za to, jak nieludzko Alan Turing został potraktowany.[40] (…)

Tak więc w imieniu rządu brytyjskiego, i tych, którzy żyją wolni dzięki pracy Alana, jestem bardzo dumny mogąc powiedzieć: Przepraszamy, zasłużyłeś na coś o wiele lepszego.[39]
— Gordon Brown

Rok 2012 został ogłoszony rokiem Alana Turinga.

Przypisy

  1. M.H.A. Newman. Alan Mathison Turing. 1912–1954. Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society, 1, s. 253 (1955), doi:10.1098/rsbm.1955.0019 (ang.). 
  2. 2,0 2,1 Paul Gray: Computer scientisc: Alan Turing (ang.). time.com, 1999-03-29. [dostęp 2012-03-30].  Cytat: The fact remains that everyone who taps at a keyboard, opening a spreadsheet or a word-processing program, is working on an incarnation of a Turing machine.
  3. Steven Homer, Alan L. Selman: Computability and Complexity Theory. Springer Verlag, 2001, s. 35. ISBN 0-3879-5055-9.  (ang.)
  4. David Poole: Linear Algebra: A Modern Introduction. Wyd. 2. Thomson Brooks/Cole, 2006. ISBN 0-534-99845-3.  (ang.)
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 David Leavitt: The man who knew too much: Alan Turing and the invention of the computer. Phoenix, 2007. ISBN 978-0-7538-2200-5.  (ang.)
  6. A.M. Turing. The Chemical Basis of Morphogenesis. Philosophical Transactions of the Royal Society of London, series B, 237 (641), s. 37–72 (1952), doi:10.1098/rstb.1952.0012 (ang.). 
  7. 7,0 7,1 PM apology after Turing petition (ang.). news.bbc.co.uk, 2009-09-11.
  8. 8,00 8,01 8,02 8,03 8,04 8,05 8,06 8,07 8,08 8,09 8,10 8,11 8,12 8,13 8,14 Andrew Hodges: Alan Turing: the enigma. London: Burnett Books, 1992. ISBN 0-04-510060-8.  (ang.)
  9. The Alan Turing Internet Scrapbook (ang.). turing.org.uk. [dostęp 2012-03-30].
  10. The Alan Turing Internet Scrapbook (ang.). turing.org.uk. [dostęp 2012-03-30].
  11. G. James Jones: Alan Turing – Towards a Digital Mind: Part 1 (ang.). systemtoolbox.com, 2001-12-11. [dostęp 2012-03-30].
  12. Douglas R. Hofstadter: Metamagical Themas: Questing for the Essence of Mind and Pattern. Basic Books, 1985. ISBN 0-465-04566-9. OCLC 230812136.  (ang.)
  13. Turing biography (ang.). gap-system.org. [dostęp 2012-03-30].
  14. Alan Turing: Life and Legacy of a Great Thinker. Christof Teuscher (red.). Springer-Verlag, 2004. ISBN 3-540-20020-7. OCLC 53434737 62339998.  (ang.)
  15. decembre2009 (ang.). jehps.net. [dostęp 2012-04-14].
  16. A.M. Turing. On Computable Numbers, with an Application to the Entscheidungsproblem. , 42, s. 230–265 (1936), doi:10.1112/plms/s2-42.1.230 (ang.).  (i A.M. Turing. On Computable Numbers, with an Application to the Entscheidungsproblem: A correction. , 43, s. 544–546 (1938), doi:10.1112/plms/s2-43.6.544 (ang.). )
  17. A.M. Turing: Systems of Logic Based on Ordinals. 1938.  (ang.)
  18. Jack Copeland: Action This Day. 2001.  (ang.)
  19. The Essential Turing. B. Jack Copeland (red.). Oxford: Oxford University Press, 2004, s. 127. ISBN 0-19-825079-7. OCLC 156728127 224173329 48931664 57434580 57530137 59399569.  (ang.)
  20. 20,0 20,1 B. Jack Copeland: Colossus: The secrets of Bletchley Park's code-breaking computers. Oxford University Press, 2006. ISBN 978-0-19-284055-4.  (ang.)
  21. Marian Rejewski: Remarks on Appendix 1 to „British Intelligence in the Second World War” by F.H. Hinsley 1982.
  22. Alan Turing: Life and Legacy of a Great Thinker. Christof Teuscher (red.). Springer-Verlag, 2004, s. 436. ISBN 3-540-20020-7. OCLC 53434737 62339998.  (ang.)
  23. Ronald Lewin: Ultra Goes to War: The Secret Story. Wyd. Classic Penguin. London, England: Hutchinson & Co, 1978, s. 57, seria: Classic Military History. ISBN 978-1-56649-231-7.  (ang.)
  24. Anthony Cave Brown: Bodyguard of Lies: The Extraordinary True Story Behind D-Day. 1975.  (ang.)
  25. John Graham-Cumming: An Olympic honour for Alan Turing (ang.). guardian.co.uk, 2010-03-10.
  26. Alan Turing blue plaque in London (ang.). openplaques.org. [dostęp 2012-03-30].
  27. J.R. Womersley. 'ACE' Machine Project. Executive Committee, National Physical Laboratory, Teddington, Middlesex (1946-02-13) (ang.).  cyt. za B. Randell: A History of Computing in the Twentieth Century: Colossus (ang.). 1980. [dostęp 2012-03-30].
  28. Mind (październik 1950) (ang.). 
  29. Stevan Harnad: The Annotation Game: On Turing (1950) on Computing, Machinery, and Intelligence. [w:] Philosophical and Methodological Issues in the Quest for the Thinking Computer. Evolving Consciousness. Robert Epstein i Grace Peters (edytorzy). Kluwer, 2006.  (ang.)
  30. Alan Turing vs Alick Glennie (1952) „Turing Test” (ang.). chessgames.com.
  31. SPICE 1 2 3 and beyond ... Intusoft Newsletter, August 2003 (ang.). intusoft.com, 2001-08-16. [dostęp 2012-03-30].
  32. Turing's Last, Lost Work (ang.). swintons.net, 2003-08-09. [dostęp 2012-03-30].
  33. Anthony Cave Brown: C : The Secret Life of Sir Stewart Graham Menzies, Spymaster to Winston Churchill. Macmillan, 1987. ISBN 978-0025173903.  (ang.)
  34. Turing, Alan (1912–1954) (ang.). glbtq.com. [dostęp 2012-03-30].
  35. A.M. Turing: AMT/D/4: image 16 Postcard to Robin Gandy (ang.). turingarchive.org, 1954. [dostęp 2012-03-30].
  36. Maciej Kirschenbaum. Lewica a LGBT : Wielka Brytania. Replika. Dwumiesięcznik społeczno-kulturalny LGBTQ, 25/2010, s. 18-19 (2010), Warszawa: Stowarzyszenie Kampania Przeciw Homofobii, ISSN 1896-3617 (pol.). 
  37. Thousands call for Turing apology (ang.). news.bbc.co.uk, 2009-08-31.
  38. Petition seeks apology for Enigma code-breaker Turing (ang.). cnn.com, 2009-09-01.
  39. 39,0 39,1 39,2 Caroline Davies: PM's apology to codebreaker Alan Turing: we were inhumane (ang.). guardian.co.uk, 2009-09-11.
  40. Mariusz Kurc. Pamiętajmy Turinga. Replika. Dwumiesięcznik społeczno-kulturalny LGBTQ, 21/2009, s. 2 (2009), Warszawa: Stowarzyszenie Kampania Przeciw Homofobii, ISSN 1896-3617 (pol.). 

Linki zewnętrzne

  • turingcentenary.eu (ang.) – 2012 Rok Alan Turing
  • cie2012.eu (ang.) – Konferencja z okazji Stulecia Urodzin Turinga
  • visualturing.org (ang.) – zbiór materiałów graficznych dotyczących Turinga
  • turing.org.uk (ang.) – strona utrzymywana przez Andrew Hodgesa
  • alanturing.net (ang.)
  • turingarchive.org (ang.) - strona zawierająca skany niektórych dokumentów i niepublikowanych materiałów związanych z Alanem Turingiem
  • bibnetwiki.org (ang.) – obszerna lista referatów Turinga, raportów i wykładów
  • edu.i-lo.tarnow.pl (pol.) – Obszerny zbiór materiałów na temat rozszyfrowywania Enigmy