Kozak przeciwko Polsce

Kozak przeciwko Polsce
Sąd	Europejski Trybunał Praw Człowieka
Skarżący	Piotr Kozak
Państwo	Polska
Sygnatura	13102/02
Data rozstrzygnięcia	2 marca 2010
Wyrok	stwierdzono naruszenie art. 14. w związku z art. 8.
Orzecznictwo ETPC związane z LGBT
Portal Prawo

Kozak przeciwko Polsce, sprawa ze skargi nr 13102/02, rozpatrzona przez Europejski Trybunał Praw Człowieka, który 2 marca 2010 r. wydał wyrok stwierdzający, że Polska naruszyła art. 14 (zakaz dyskryminacji) w związku z art. 8 (poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego) Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Przedmiot skargi w sprawie Kozak przeciwko Polsce

Skarżący, Pan Piotr Kozak od 1989 r. mieszkał ze swoim partnerem w mieszkaniu w Szczecinie. Najemcą mieszkania był partner Piotra Kozaka, Tadeusz B. Po jego śmierci odmówiono Piotrowi Kozakowi prawa do wejścia w stosunek najmu po partnerze. Decydujący dla tej odmowy był fakt, że obie strony pozostające w faktycznym związku były tej samej płci. Związki homoseksualne zostały bowiem wyłączone z prawa przysługującego partnerom heteroseksualnym na podstawie ugruntowanej i jednoznacznej interpretacji pojęcia „faktycznego wspólnego pożycia małżeńskiego”, które miało obejmować jedynie związki osób różnych płci.

Skarżący zarzucił Rzeczypospolitej Polskiej:

• naruszenie prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy zagwarantowanego w art. 6 § 1 Konwencji z tego względu, że podczas postępowania o wstąpienie w stosunek najmu, Sąd Rejonowy odmówił zapoznania się z dowodami z przesłuchania świadków zgłoszonych przez skarżącego w celu stwierdzenia, że żył on w szczególnie bliskim związku ze swoim zmarłym partnerem.
• naruszenie art. 14 w związku z art. 8 Konwencji polegające na dyskryminacji ze względu na orientację homoseksualną poprzez pozbawienie go prawa do wstąpienia w stosunek najmu po śmierci swojego partnera.

Wyrok Trybunału w sprawie Kozak przeciwko Polsce

W 2010 r. Trybunał wydał wyrok stwierdzając jednogłośnie, że Polska naruszyła art. 14 w związku z art. 8 Konwencji i oddalił zarzut naruszenia art. 6 § 1 Konwencji. Trybunał uznał, że stwierdzenie naruszenia stanowi samo w sobie wystarczające, słuszne zadośćuczynienie za szkody niepieniężne poniesione przez skarżącego. W pozostałej części roszczenia skarżącego o słuszne zadośćuczynienie odrzucił.

Istotne tezy wyroku w sprawie Kozak przeciwko Polsce

„

83. Trybunał zauważa, że skarga skarżącego odnosi się do interpretacji i zastosowania w jego sprawie terminu prawnego “faktyczne wspólne pożycie małżeńskie” przez sądy polskie w sposób powodujący różnicę traktowania związków heteroseksualnych i homoseksualnych w odniesieniu do wstępowania w stosunek najmu po śmierci partnera (patrz punkty 29-38, 51 i 55 powyżej). Bez wątpienia, orientacja seksualna, jeden z najbardziej intymnych elementów prywatnego życia osoby, znajduje się pod ochroną artykułu 8 Konwencji (zobacz Smith i Grady p. Wielkiej Brytanii nr 33985/96 i 33986/96, §§ 71 i 89, ECHR 1999-VI; S.L. p. Austrii nr 45330/99, § 37, ECHR 2003-I; oraz Salgueiro da Silva Mouta p. Portugalii nr 33290/96, §§ 23 i 28, ECHR 1999-IX).

”

— Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Kozak przeciwko Polsce

Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał, że wykładnia zastosowana przez polskie sądy (oparta na wykładni Sądu Najwyższego Rzeczypospolitej Polskiej) narusza art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka z 1950 r.

„

98. [...]

Z uzasadnienia przedstawionego przez Sąd Okręgowy wynika, że głównym celem różnego traktowania było zapewnienie ochrony rodzinie stworzonej na podstawie „związku mężczyzny i kobiety”, zgodnie z artykułem 18 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej (zobacz punkt 38 i 44 powyżej). Trybunał uznaje, że ochrona rodziny w tradycyjnym sensie stanowi, co do zasady, ważki i legitymizowany powód, który może uzasadnić różnicę traktowania (zobacz Karner, cytowany powyżej, § 40, z dalszymi odniesieniami). Jednakże, realizując ten cel, Państwo może zastosować szereg zróżnicowanych środków (ibid). Ponadto, zważywszy, że Konwencja jest żyjącym instrumentem, który należy interpretować w świetle współczesnych warunków (zobacz E.B. cytowany powyżej, § 92), Państwo, podejmując decyzję o wyborze środków służących ochronie rodziny i zagwarantowaniu, zgodnie z wymogiem artykułu 8, poszanowania dla życia rodzinnego, musi koniecznie uwzględnić rozwój społeczeństwa i zmiany sposobu postrzegania kwestii społecznych, statusu cywilnego oraz stosunków międzyludzkich łącznie z faktem, że nie istnieje tylko jeden sposób ani jedna droga wyboru w sferze życia rodzinnego lub prywatnego.

99. Zachowanie równowagi pomiędzy ochroną tradycyjnej rodziny a prawami mniejszości seksualnych zagwarantowanymi przez Konwencję stanowi, z natury rzeczy, trudne i delikatne zadanie, które może wymagać od Państwa pogodzenia sprzecznych opinii i interesów postrzeganych przez dane strony, jako pozostające w zasadniczej opozycji. Niemniej jednak, uwzględniając wąski margines swobody Państwa w ocenie przyjęcia środków, które skutkują różnicowaniem na podstawie orientacji seksualnej (zobacz punkt 92 powyżej), blankietowe wyłączenie osób pozostających w związku homoseksualnym z możliwości wstępowania w stosunek najmu nie może być uznane przez Trybunał za konieczne dla ochrony rodziny postrzeganej w sposób tradycyjny (zobacz Karner, cytowany powyżej, § 41). Ponadto, Rząd polski nie przedstawił żadnych przekonujących ani uzasadnionych powodów różnego traktowania partnerów hetero i homoseksualnych w danym czasie. Co więcej, fakt, że przepis, który wkrótce zastąpił ustęp 8(1), wyeliminował różnicę między wspólnym pożyciem „małżeńskim” a innymi formami wspólnego pożycia (zobacz punkty 40-41 powyżej) potwierdza, że nie istniały uzasadnione powody, by utrzymywać poprzednią regulację.[...]

”

— Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Kozak przeciwko Polsce

Wykonanie wyroku Trybunału w sprawie Kozak przeciwko Polsce

Mimo rozesłania wyroku do sądów przez Ministerstwo Sprawiedliwości linia orzecznicza polskich sądów nie uległa zmianie.

W innej, podobnej sprawie sędzia Sądu Rejonowego, Maciej Ługiewicz rozpatrując sprawę, zignorował orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i powołał się na dotychczasowe orzecznictwo Sądu Najwyższego. O interpretację w tej kwestii do Sądu Najwyższego zwrócił się Sąd Okręgowy w Warszawie rozpatrując odwołanie od tego wyroku. Sprawa była objęta Programem Antydyskryminacyjnym „Artykuł 32” Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.

28 listopada 2012 roku Sąd Najwyższy podjął uchwałę w sprawie interpretacji art. 691 k.c. w której orzekł: „Osobą faktycznie pozostającą we wspólnym pożyciu z najemcą – w rozumieniu art. 691 § 1 k.c. – jest osoba połączona z najemcą więzią uczuciową, fizyczną i gospodarczą; także osoba tej samej płci.” Wykładnia jest wiążąca dla polskich sądów.