Aleksander Wielki

Z Encyklopedii LGBT
(Przekierowano z Aleksander Macedoński)
Aleksander Wielki
Aleksander Wielki
Pomnik Aleksandra w Muzeum Archeologicznym w Stambule
Aleksander (po lewej) i Hefajstion (po prawej)
Kopia rzymskiego pomnika Aleksandra w Luwrze
Mapa imperium Aleksandra i trasy jego wypraw

Aleksander III Macedoński (20/21 lipca 356 r. p.n.e. – 10/11 czerwca 323 p.n.e.), powszechnie znany jako Aleksander Wielki (gr Ἀλέξανδρος ὁ Μέγας, ho Megas Alexandros), był greckim królem państwa Macedońskiego w starożytnej północnej Grecji. Urodzony w Pelli w 356 roku p.n.e. Aleksander był wychowywany przez Arystotelesa aż do wieku 16 lat. Mając 30 lat, stworzył jedno z największych imperiów świata starożytnego, rozciągające się od Morza Jońskiego po Himalaje. Był niepokonany w walce i jest uważany za jednego z najskuteczniejszych dowódców w historii ludzkości.

Aleksander objął tron po swoim ojcu, Filipie II Macedoński w 336 roku p.n.e. Odziedziczył silne królestwo i doświadczoną armię. W 334 r. p.n.e. najechał Azję Mniejszą będącą pod wpływami perskimi i rozpoczął serię kampanii, które trwały dziesięć lat. Złamał potęgę Persji w serii decydujących bitew (m.in. bitwa pod Issos i Gaugamelą). Później obalił perskiego króla Dariusza III i podbił całość imperium perskiego. W tym momencie jego imperium rozciągało się od Morza Adriatyckiego aż do rzeki Indus.

Starając się dotrzeć do „krańców świata”, najechał Indie w 326 p.n.e., ale w końcu został zmuszony do odwrotu pod naciskiem jego żołnierzy. Zmarł w Babilonie w 323 p.n.e.

Spuścizna Aleksandra obejmuje dyfuzja kulturowa na podbitych przez niego terenach. Założył około dwudziestu miast, które nosiły jego imię, z których najważniejszym była Aleksandria w Egipcie. Osadnictwo greckich kolonistów Aleksandra i wynikające z tego rozprzestrzenianie się kultury greckiej na wschodzie doprowadziły do powstania epoki hellenistycznej w dziejach cywilizacji Morza Śródziemnego i Bliskiego Wschodu (początek tej epoki jest umownie wyznaczony rokiem śmierci Aleksandra), czego rezultaty były wciąż widoczne w tradycji Bizancjum aż do połowy XV w. Aleksander stał się bohaterem legendarnym podobnym do mitologicznej postaci Achillesa.

Życiorys Aleksandra Wielkiego

Młodość, dojrzewanie i edukacja Aleksandra Wielkiego

Kiedy Aleksander miał 13 lat, jego ojciec Filip zaczął szukać opiekuna i rozważał takich uczonych jak Izokrates i Speuzyp. W końcu wybrał Arystotelesa i przeznaczył świątynię nimf w Mieza na pomieszczenie dydaktyczne. W zamian za nauczanie Aleksandra, Filip zgodził się odbudować rodzinne miasto Arystotelesa o nazwie Stagirus, które Filip wcześniej zrównał z ziemią, i zaludnić je poprzez wykup i uwolnienie byłych obywateli, którzy byli niewolnikami lub przebaczając tym, którzy byli na wygnaniu.[1](s. 65)[2](s. 44)[3](s. 15)

Mieza funkcjonowała jak szkoła z internatem dla Aleksandra i dzieci macedońskich arystokratów, takich jak Ptolemeusz, Hefajstion i Kassander. Wielu z tych uczniów stało się jego przyjaciółmi i przyszłymi generałami. Arystoteles nauczał Aleksandra i jego towarzyszy medycyny, filozofii, moralności, religii, logika, i sztuki. Pod okiem Arystotelesa, Aleksander rozwinął w sobie pasję do dzieł Homera, a w szczególności do Iliady. Arystoteles dał mu egzemplarz, który później Aleksander woził ze sobą w czasie kampanii wojennych.[1](s. 65–66)[2](s. 45–47)[3](s. 16)

Objęcie królestwa Macedonii i podbój Persji

W wieku 16 lat, Aleksander ukończył edukację pod kierunkiem Arystotelesa. Filip prowadząc wojnę przeciwko miastu Bizancjum, pozostawił Aleksandra jako regenta i następcę tronu.[4] Podczas nieobecności Filipa doszło do buntu jednego z trackich plemion przeciwko Macedonii. Aleksander odpowiedział szybko, wypędzając zbuntowane plemię z ich terytorium i zakładając w tym miejscu miasto o nazwie Aleksandropolis.[1](s. 68)[2](s. 47)[5]

Po powrocie Filipa podczas bitwy pod Cheroneą Aleksander dowodził lewym skrzydłem wojsk a jego ojciec prawym. Aleksander jako pierwszy przełamał linie Teb i pokonał najlepszy odział armii tebańskiej.[6](s. 86, loc. XVI)

W 336 roku p.n.e. Filip został zamordowany przez Pauzaniasza kapitana jego ochrony a zarazem byłego kochanka. Pauzaniasz próbował zbiec, ale potknął się na winorośli i został zabity przez Aleksandra, Perdikkasa i Leonnatosa, którzy rzucili się za nim w pogoń. W wieku 20 lat Aleksander został ogłoszony królem.[3](s. 30–31)[2](s. 61–62)[1](s. 72)

Słynne jest spotkanie z filozofem Diogenesem z Synopy, przedstawicielem szkoły cyników (znanym m.in. z tego, że masturbował się publicznie, mieszkał w beczce i głosił całkowitą niezależność jednostki od społeczności). Miało ono miejsce podczas pobytu Aleksandra w Koryncie. Kiedy Aleksander zapytał Diogenesa, co mógłby dla niego zrobić, filozof pogardliwie poprosił Aleksandra aby przesunął się bo zasłania mu słońce.[7] Odpowiedź ta najwyraźniej zachwyciła Aleksandra, który powiedział: „Zaprawdę, gdybym nie był Aleksandrem, chciałbym być Diogenesem”.[8]

Kampania indyjska

W roku 327 p.n.e. Aleksander ruszył na Indie. W jego wyprawie uczestniczyło już wtedy około 120 tysięcy ludzi – żołnierzy różnych narodowości oraz kupców, tragarzy, niewolników, kurtyzan i żon. Nad rzeką Hydaspes Aleksander pokonał wojska indyjskiego księcia Porusa, dysponującego słoniami bojowymi w liczbie aż 200. Było to ostatnie wielkie zwycięstwo Aleksandra. Wrażenie jakie wywarł Aleksander w Indiach Północnych sprawiło, że przez pewien czas był czczony jako bóstwo.

Przedłużająca się kampania sprawiła, że wybuchł bunt wśród wojska co uniemożliwiło dalszy marsz. Aleksander musiał wrócić na zachód. W drodze powrotnej podczas szturmu na jedno z indyjskich miast Aleksander by pociągnąć niechętnych wojaczce żołnierzy do szturmu, sam rzucił się do walki na murach ryzykując życiem. Został wtedy ugodzony strzałą w płuco.

Ostatnie lata w Persji

Latem około 324 r. p.n.e. Aleksander przebywał w Ekbatanie. Jego homoseksualny partner Hefajstion, zmarł tam w wyniku choroby lub zatrucia.[9] Śmierć Hefajstiona wstrząsnęła Aleksandrem, i nakazał on przygotowanie ogromnego grobowca w Babilonie, a także wydał dekret o publicznej żałobie.[10](s. 14, loc. VII) Powróciwszy do Babilonu, Aleksander planował szereg nowych kampanii ale zmarł wkrótce potem.[10](s. 19, loc. VII)

Śmierć Aleksandra Wielkiego i sukcesja jego imperium

Aleksander zmarł 10 lub 11 czerwca 323 r. p.n.e. w pałacu Nabuchonodozora II w Babilonie w wieku 32 lat. Okoliczności śmierci były niejasne i brano pod uwagę możliwość otrucia.

Teorie tłumaczące zgon Aleksandra przyczynami naturalnymi podkreślają, że Aleksander podupadł na zdrowiu po latach intensywnego picia alkoholu oraz w wyniku ciężkich ran. Cierpienie Aleksandra po śmierci Hefajstiona mogło również przyczynić się do pogorszenia stanu jego zdrowia.[11] Jedną z bardziej prawdopodobnych możliwych przyczyn jest przedawkowanie leków zawierających ciemiernik, który jest zabójczy w dużych dawkach.[12][13]

Osobowość Aleksandra Wielkiego

Podczas swoich ostatnich lat, a zwłaszcza po śmierci Hefajstiona, Aleksander zaczął wykazywać oznaki megalomanii i paranoi.[14](s. 23–24) Mogło to być wynikiem jego znacznych osiągnięć, poczucia własnego niezwykłego przeznaczenia oraz licznych pochlebstw jakie pod jego adresem kierowano.[14](s. 20–21) Jego złudzenia wielkości są łatwo widoczne w wyrażonym w jego testamencie pragnieniu podboju całego świata.[14](s. 23–24)

Relacje osobiste Aleksandra Wielkiego

Centralną osobistą relacją w życiu Aleksandra był związek z jego przyjacielem Hefajstionem.[10](s. 14, loc. VII)[14](s. 15–16)[6](s. 114, loc. XVII) Śmierć Hefajstiona wstrząsnęła Aleksandrem.[10](s. 14, loc. VII)[15](s. 1, loc. LXXII) i mogła przyczynić się do pogorszenia się jego stanu zdrowia i samopoczucia podczas jego ostatnich miesięcy.[14](s. 23–24)[11]

Seksualność Aleksandra była przedmiotem spekulacji i kontrowersji.[16](s. 204) Brak starożytnych bezpośrednich źródeł stwierdzających wprost, że związek Aleksandra z Hefajstionem miał charakter seksualny. Pośrednio wskazuje na to jednak opisywane przez Aeliana udekorowanie grobu Hefajstiona w sposób nawiązujący do kultu Achillesa i Patroklosa.[17]

Aleksander zgromadził harem w stylu królów perskich, ale używał go raczej oszczędnie;[6](s. 77, loc. XVII) wykazując wielką samokontrolę w „przyjemności ciała”.[10](s. 28, loc. VII) Te związki małżeńskie podporządkowane były głównie celom politycznym, dla zawierania przymierzy i sojuszy w trakcie kampanii indyjskiej. Umożliwiło to zajmowanie wielu obszarów nie staczając ani jednej bitwy.[18]

Obecnie uważa się, żę Aleksander Wielki był osobą biseksualną.[19][20]

Aleksander Wielki w filmografii

Postać Aleksandra Wielkiego została ukazana w amerykańskim filmie fabularnym „Aleksander” z 2004 roku w reżyserii Olivera Stone'a. W filmie tym ukazano m.in. homoseksualny związek Aleksandra z Hefajstionem.

Przypisy

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 Robin Lane Fox: The Search for Alexander. Little Brown & Co. Boston, 1980. ISBN 0316291080.  (ang.)
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 Mary Renault: The Nature of Alexander the Great. Penguin, 2001. ISBN 014139076X.  (ang.)
  3. 3,0 3,1 3,2 Nick McCarty: Alexander the Great. Camberwell, Victoria: Penguin, 2004. ISBN 0670042684.  (ang.)
  4. Joseph Roisman, Ian Worthington: A Companion to Ancient Macedonia. John Wiley and Sons, 2010, s. 188. ISBN 1405179368.  (ang.)
  5. Partha Bose: Alexander the Great's Art of Strategy. Crows Nest, N.S.W: Allen & Unwin, 2003, s. 43. ISBN 1741141133.  (ang.)
  6. 6,0 6,1 6,2 Diodorus Siculus: Library of History (ang.). perseus.tufts.edu, 1989. [dostęp 2012-09-23].
  7. Richard Stoneman: Alexander the Great. Routledge, 2004, s. 21. ISBN 0415319323.  (ang.)
  8. John M. Dillon: Morality and custom in ancient Greece. Indiana University Press, 2004, s. 187–188. ISBN 9780253345264.  (ang.)
  9. Grant Berkley: Moses in the Hieroglyphs. Trafford Publishing, 2006, s. 101. ISBN 1412056004.  (ang.)
  10. 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 Arrian: Anabasis Alexandri (The Campaigns of Alexander). Penguin Books, 1976. ISBN 0140442537.  (ang.)
  11. 11,0 11,1 D.W. Oldach, R.E. Richard, E.N. Borza, R.M. Benitez. A mysterious death. N. Engl. J. Med., 338 (24), s. 1764–1769 (June 1998), doi:10.1056/NEJM199806113382411, PMID 9625631 (ang.). 
  12. Nigel Cawthorne: Alexander the Great. Haus Publishing, 2004, s. 138. ISBN 190434156X.  (ang.)
  13. Harold J. Bursztajn. Dead Men Talking. Harvard Medical Alumni Bulletin (2005) (ang.). [dostęp 2012-09-23]. 
  14. 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 Peter Green: Alexander the Great and the Hellenistic Age. London: Phoenix, 2007. ISBN 9780753824139.  (ang.)
  15. Plutarch: Plutarch, Alexander. perseus.tufts.edu, 1919.  (ang.)
  16. Alexander's Sex Life. [w:] Daniel Ogden: Alexander the Great: A New History. Wiley-Blackwell, 2009. ISBN 9781405130820.  (ang.)
  17. Aelian, Varia Historia XII, 7
  18. Janusz Boguszewicz: Aleksander Wielki. Władca, wojownik i kochanek (pol.). 2004-11-30. [dostęp 2012-07-30].
  19. Ewa Tomaszewicz. Co ty wiesz o biseksualności. Replika. Dwumiesięcznik społeczno-kulturalny LGBTQ, 9/2007, s. 3–9 (2007), Warszawa: Stowarzyszenie Kampania Przeciw Homofobii, ISSN 1896-3617 (pol.). 
  20. David Sacks: Encyclopedia of the Ancient Greek World. Constable and Co., 1995, s. 16. ISBN 0094752702.  (ang.)