Jądro

Z Encyklopedii LGBT
Jądro
Moszna. Z jednej strony osłonka pochwowa (tunica vaginalis) została otwarta[1]
Budowa anatomiczna genitaliów. Penis został uniesiony do góry a przednia część moszny usunięta. Po prawej stronie nasieniowód, powięź nasienna wewnętrzna (infidibulorum fascia) i mięsień dźwigacza jądra. Po lewej stronie powięź nasienna wewnętrzna rozcięta podłużnym nacięciem. Część warstw osłonki pochwowej (tunica vaginalis) usunięta w sposób odsłaniający jądro i część głowy najądrza[1]
Jądro w przekroju[1]
Powrózek nasienny w kanale pachwinowym
Ukrwienie jąder[1]
Prawe jądro ukazane w nacięciu wykonanym w osłonce pochwowej (tunica vaginalis)[1]
Przekrój pionowy jądra ukazujący rozmieszczenie kanałów[1]
Przekrój poprzeczny kanalików jądra[1]
Działanie dźwigacza jądra
Pomiar rozmiaru jądra za pomocą orchidometru

Jądro (łac. testis, gr. ὄρχις orchis, didymis), męski gruczoł płciowy wytwarzający testosteron oraz plemniki. Jądra są organem parzystym. Znajdują się w worku mosznowym. Zwykle jedno jądro znajduje się nieco niżej niż drugie. Jądra są połączone z cewką moczową powrózkami nasiennymi w których znajdują się nasieniowody. Zarówno spermatogeneza, jak i wydzielanie testosteronu pozostają pod kontrolą hormonów gonadotropowych produkowanych przez przedni płat przysadki. Hormon luteinizujący (LH) powoduje wydzielanie testosteronu. Do spermatogenezy niezbędna jest zarówno obecność testosteronu, jak i hormonu folikulotropowego (FSH).

Anatomia i fizjologia jąder

Wygląd zewnętrzny jąder

Prawie wszystkie zdrowe męskie kręgowce posiadają dwa jądra. Są one zwykle podobnej wielkości, choć u Rekinów jądro po prawej stronie jest zazwyczaj większe. U wielu gatunków ptaków i ssaków, jądro z lewej strony może być większe. Prymitywne bezszczękowe ryby mają tylko jedno jądro, znajdujące się w linii środkowej ciała, chociaż nawet ono powstaje z połączenia parzystych struktur zarodka.[2]

U ssaków, jądro często znajdują się w skórno-mięśniowym worku zwanym moszną. U ssaków z zewnętrznymi jądrami najczęściej jedno jądro jest zawieszone niżej niż drugie. Szacuje się, że 21,9% mężczyzn ma wyżej jądro po lewej stronie, natomiast 27,3% mężczyzn twierdzi, że ma jądra na równej wysokości.[3] Wynika to z różnic w strukturze anatomiczne naczyń z prawej i lewej strony.

U zdrowych dorosłych mężczyzn w Europie, średnia objętość jąder wynosi 18 cm³ na jądro, przy czym przyjmuje się za normalną wielkość od 12 cm³ do 30 cm³.[4] Średnia wielkość jąder po okresie dojrzewania to ok. 5 cm długości, 2 cm szerokości i 3 cm głębokości.

Pomiar odbywa się na dwa podstawowe sposoby:

  • porównując jądra z elipsoidą o znanych rozmiarach (Orchidometr).
  • mierząc długość, szerokość i głębokość przy pomocy linijki lub poprzez pomiar za pomocą USG

Objętość jest wtedy obliczana zgodnie ze wzorem na objętość elipsoidy:

Objętość = 4/3 π × (długość/2) × (szerokość/2) × (głębokość/2) = π/6 × długość × szerokość × głębokość.

Struktura wewnętrzna jąder

System kanałów

Pod wytrzymałą błoniastą powłoką osłonki białawej (tunica albuginea) znajdują się bardzo drobne zwoje kanalików nasiennych (tubuli seminiferi). Kanaliki są wyłożone warstwą komórek (komórki rozrodcze), w których od okresu dojrzewania do starości, rozwijają się plemniki (znane również jako spermatozoa lub gamety męskie).

Histologia jąder

Podstawowe typy komórek tworzących jądra:

  • Komórki Leydiga – rozsiane są w niewielkich grupach w przestrzeni śródmiąższowej w jądrach, produkują i wydzielają testosteron i inne androgeny
  • Komórki Sertoliego – mają decydujące znaczenie dla wspierania rozwoju plemników w komórkach rozrodczych, regulują stężenie testosteronu w kanaliku nasiennym, wydzielając białka wiążące androgeny, poprzez wydzielanie szeregu substancji (TGF alfa i beta, czynniki wzrostu IGF) regulują proces spermatogenezy, wydzielają transferrynę jądrową, inhibinę oraz czynnik pobudzający syntezę testosteronu w komórkach Leydiga[5]

Ukrwienie jąder

Dopływ krwi do jąder zapewniają

  • tętnica dźwigacza (odgałezienie tętnicy nadbrzusza dolnej, która jest gałęzią tętnicy biodrowej zewnętrznej),
  • tętnica przewodu nasieniowodu (odgałezienie dolnej tętnicy pęcherza, która jest gałęzią tętnicy biodrowej wewnętrznej).

Warstwy

Wiele cech anatomicznych jąder u dorosłych odzwierciedla jego rozwój i pochodzenie z jamy brzusznej. Warstwy tkanek otaczających każde jądro pochodzą z warstw przedniej ściany jamy brzusznej. Mięsień dźwigacza wyrasta z mięśnia skośnego wewnętrznego brzucha.

Bariera krew-jądro

Istnienie bariery krew-jądro powoduje, że duże cząsteczki nie mogą przechodzić z krwi do światła cewki nasiennej ze względu na wąskie połączenia pomiędzy sąsiednimi komórkami Sertolego. Funkcją bariery krew-jądra może być zapobieganie reakcji autoimmunologicznych. Plemniki powstają długo po tolerancji immunologicznej jaka ma miejsce w dzieciństwie. Plemnik jest antygenowo różny od tkanek organizmu, więc może występować reakcja immunologiczna i wytwarzanie przeciwciał (antygenów) przeciwko plemnikom. Antygeny plemników wywołują autoimmunologiczne zapalenie jąder (autoimmunologiczne zapalenie jądra) i zmniejszają płodność. Bariera krew-jądro zmniejsza prawdopodobieństwo, że białko nasienia wywoła odpowiedź immunologiczną zmniejszającą płodności.

Termoregulacja jąder

Jądra działają najlepiej w temperaturze nieco poniżej podstawowej temperatury ciała. Spermatogeneza jest mniej skuteczna przy niższych i wyższych temperaturach. Prawdopodobnie dlatego jądra umieszczone są na zewnątrz ciała. Istnieje szereg mechanizmów utrzymywania jąder w optymalnej temperaturze.

Mięśnie dźwigacza jądra

Mięśnie dźwigacza jądra (musculus cremaster) są częścią powrózka nasiennego. Gdy ten mięsień kurczy się, przewód ulega skróceniu i jądra zbliżają się w stronę ciała, co zwiększa dopływ ciepła, aby utrzymać optymalną temperaturę jąder. Kiedy wymagane jest chłodzenie, mięśnie dźwigacza rozluźniają się i jądra obniżają się, oddalając od ciała co umożliwia ich schłodzenie. Działanie dźwigacza jądra jest znane jako odruch mosznowy. Występuje także w odpowiedzi na stres (jądra wznoszą się w kierunku ciała w celu ich ochrony podczas walki) a także podczas orgazmu.

Jądra mogą być podnoszone świadomie za pomocą mięśnia łonowo-guzicznego (musculus pubococcygeus, PC), który częściowo aktywuje powiązane mięśnie.

Rozwój jąder

Istnieją dwa etapy rozwoju, w których jądra istotnie wzrastają. Etapami tymi są okres zarodkowy i dojrzewanie płciowe.

Rozwój jąder w życiu płodowym

W trakcie rozwoju ssaków, gruczoły płciowe początkowo mogą stać się albo jajnikami albo jądrami.[6] U ludzi, począwszy od około 4 tygodnia zalążki gonad są obecne w mezodermie pośredniej obok rozwijających się nerek. Około 6 tygodnia ustala się płeć i zalążki te rozwijają się tworząc jądra.

Jądra przemieszczają się „ścieżką zejścia” z wyższych tylnych części brzucha płodu w pierścieniu pachwinowy, kanałem pachwinowym do moszny. W większości przypadków (97% donoszonych ciąż, 70% wcześniaków), oba jądra zstępują przy urodzeniu. W większości innych przypadków, tylko jedno jądro nie schodzi (wnętrostwo) lecz następuje to w ciągu pierwszego roku życia.

Rozwój jąder w okresie dojrzewania

 Osobny artykuł: Dojrzewanie.
Zmiany rozmiaru jąder w okresie dojrzewania

Jądra rozwijają się w odpowiedzi na rozpoczęcie spermatogenezy. Ich rozmiar zależy od funkcji litycznych, produkcji plemników (ilość spermatogenisis obecnych w jądrze), płynu śródmiąższowego i produkcji płynu przez komórki Sertoliego. Po okresie dojrzewania, objętość jąder może osiągnąć rozmiar ponad 5-cio krotnie większy w porównaniu z rozmiarem przed dojrzewaniem.

Kwestie zdrowotne

Bóle i choroby jąder

 Osobny artykuł: Ból jądra.

Ból jądra może mieć wiele różnych przyczyn takich jak:[7] najczęściej wśród młodzieży (65% przypadków w wieku 12–18 lat),[8]

  • zakażenia, takie jak zapalenie najądrzy, prostaty i jąder,
  • żylaki powrózka nasiennego,
  • wodniak jądra,
  • spermatocele,
  • guzkowe zapalenie tętnic,
  • skręt jądra,
  • wcześniejsza wazektomia (ból pojawia się u 15-19% mężczyzn po tym zabiegu),
  • wcześniejsze inne zabiegi chirurgiczne,
  • urazy mechaniczne,
  • przepuklina pachwinowa,
  • zgorzel Fourniera,
  • długotrwała stymulacja seksualna nie zakończona wytryskiem (blue balls)

W 25% przypadków przyczyny nie udaje się ustalić.[7] Ból po wazektomii może trwać długo i utrzymywać się przez nieokreślony czas. W takim przypadku jest określany jako zespół PVP (ang. Post-Vasectomy Pain Syndrome). Rak jądra zazwyczaj w początkowym przebiegu jest bezbolesny, choć może również objawiać się bólem i uczuciem ciężkości w mosznie.[9]

Wpływ egzogennych hormonów na rozmiary jąder

Do pewnego stopnia jest możliwa zmiana rozmiarów jąder. Sterydy podawane w celu wzmocnienia mięśni (zwłaszcza sterydy anaboliczne) często mają niepożądany efekt uboczny w postaci kurczenia się jąder. Podobnie, stymulacja funkcji jąder poprzez gonadotropiny może powiększyć ich rozmiar. Jądra mogą się kurczyć podczas hormonalnej terapii zastępczej lub poprzez chemiczną kastrację. We wszystkich przypadkach ze zmniejszenie objętości jąder wiąże się ze spadkiem ilości plemników w spermie.

Jądra a służba wojskowa

Brak lub zanik jąder zgodnie z wykazem chorób i ułomności zawartym w rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej powoduje niezdolność do pełnienia zawodowej służby wojskowej. Z tego też powodu w trakcie kwalifikacji wojskowej lekarz z wojskowej komisji lekarskiej bada obecność jąder u poborowego.[10]

Historyczne poglądy na temat jąder

W średniowieczu, panował pogląd, że prawe jądro wytwarza „nasienie chłopców” a lewe „nasienie dziewcząt”,[11] dlatego mężczyźni, którzy chcieli mieć syna, czasami decydowali się na usunięcie lewego jądra. W 330 r. p.n.e. Arystoteles przepisywał ligację (wiązanie) lewego jądra u mężczyzn, którzy chcą mieć męskiego potomka.

Jądra zwierzęce jako składnik potraw

Jądra samców cieląt lub innych zwierząt hodowlanych są wykorzystywane do przyrządzania potraw.[12]


Przypisy

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 Henry Gray: Anatomy of the human body, by Henry Gray. 20th ed., thoroughly rev. and re-edited by Warren H. Lewis (red.). Warren H. Lewis. Wyd. 20. Bartelby.com, maj 2000, s. 258. ISBN 1-58734-102-6. [dostęp 2011-08-06].  (ang.)
  2. Romer, Alfred Sherwood: The Vertebrate Body. Philadelphia, PA: Holt-Saunders International, 1977, s. 385–386. ISBN 0-03-910284-X.  (ang.)
  3. Right-left and the scrotum in Greek sculpture. [dostęp 2011-08-06].
  4. E. Nieschlag, H.M. Behre, H. Ahlen: Andrology. Berlin: Springer, 2000, s. en. ISBN 3-540-67224-9. 
  5. M.K. Skinner, R.I. McLachlan, W.J. Bremner. Stimulation of Sertoli cell inhibin secretion by the testicular paracrine factor PModS. Mol. Cell. Endocrinol., 66 (2), s. 239–249 (październik 1989), doi:10.1016/0303-7207(89)90036-1, PMID 2515083 (ang.). 
  6. Scott F. Gilbert: Developmental biology. Sunderland, MA.: Sinauer Associates, 2000. ISBN 0878932437.  (ang.)
  7. 7,0 7,1 S.M. Wampler, M. Llanes. Common scrotal and testicular problems. Prim. Care, 37 (3), s. 613–626, x (wrzesień 2010), doi:10.1016/j.pop.2010.04.009, PMID 20705202 (ang.). 
  8. J.S. Edelsberg, Y.S. Surh. The acute scrotum. Emerg. Med. Clin. North Am., 6 (3), s. 521–546 (sierpień 1988), PMID 3292226 (ang.). 
  9. Testicle pain: MedlinePlus Medical Encyclopedia (ang.). National Institute of Health. [dostęp 2011-04-25].
  10. Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 8 stycznia 2010 r. w sprawie orzekania o zdolności do zawodowej służby wojskowej oraz właściwości i trybu postępowania wojskowych komisji lekarskich w tych sprawach Dz. U. z 2010 r. Nr 15, poz. 80
  11. Barry Starr: Ask a Geneticist (ang.). thetech.org. [dostęp 2011-08-06].
  12. Reviving a very delicate delicacy (ang.). news.bbc.co.uk, 2004-09-13. [dostęp 2011-08-06].

Zobacz też

Informacje zawarte w Homopedii nie zastępują konsultacji lekarskiej. Z informacji zawartych w Homopedii korzystasz na własną odpowiedzialność.