Sytuacja prawna i społeczna osób LGBT w Polsce

Z Encyklopedii LGBT
(Przekierowano z Polska)
Sytuacja prawna LGBT
Państwo Polska
Zagadnienia dyskryminacji
Depenalizacja tak
Związki osób tej samej płci
Małżeństwa jednopłciowe nie
Rejestrowane związki partnerskie nie
Adopcja w parach jednopłciowych nie

Obszary dyskryminacji

Zawarcie małżeństwa

Dyskryminacja na gruncie polskiego prawa wiąże się z nierównym dostępem par jednopłciowych i różnopłciowych w zakresie możliwości zawarcia związku małżeńskiego. Dyskryminacja ta jest usankcjonowana w artykule pierwszym ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy.

Art. 1.
§ 1. Małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński.

§ 2. Małżeństwo zostaje również zawarte, gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu i kierownik urzędu stanu cywilnego następnie sporządzi akt małżeństwa. Gdy zostaną spełnione powyższe przesłanki, małżeństwo uważa się za zawarte w chwili złożenia oświadczenia woli w obecności duchownego.
— Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy.

Prawo podatkowe

W prawie podatkowym małżeństwo nie jest zdefiniowane, ale stosowana jest w nim definicja z Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.[1]

Pary homoseksualne, nie mogąc zawrzeć związku małżeńskiego, nie mogą wspólnie się rozliczać przed urzędem skarbowym[2] ani też, przekazując darowiznę, nie mogą zaliczać się do I grupy podatkowej[3].

Wspólnota majątkowa i dziedziczenie

Partner życiowy tej samej płci nie jest uwzględniany przez prawo przy dziedziczeniu ustawowym. Nie przysługuje mu też tym samym prawo do zachowku.

Prawo do stosunku najmu po zmarłym reguluje art. 691 kodeksu cywilnego.

art. 691
§ 1. W razie śmierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu lokalu wstępują: małżonek niebędący współnajemcą lokalu, dzieci najemcy i jego współmałżonka, inne osoby, wobec których najemca był obowiązany do świadczeń alimentacyjnych, oraz osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą.
— Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny.[4]

Zapis ten przez wiele lat był interpretowany w sposób zawężający rozumienie pożycia do par osób różnej płci. Wykładnia taka naruszała art. 14 (zakaz dyskryminacji) w związku z art. 8 (poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego) Europejskiej Konwencji Praw Człowieka co zostało stwierdzone wyrokiem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Kozak przeciwko Polsce.

28 listopada 2012 roku Sąd Najwyższy podjął uchwałę w sprawie interpretacji art. 691 k.c. w istotny sposób zmieniającą dotychczasową jego wykładnię.

Osobą faktycznie pozostającą we wspólnym pożyciu z najemcą – w rozumieniu art. 691 § 1 k.c. – jest osoba połączona z najemcą więzią uczuciową, fizyczną i gospodarczą; także osoba tej samej płci.
— Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2012 roku w sprawie III CZP 65/12[5]

Pełnomocnictwa procesowe w sądach

Osoby tej samej płci pozostające w związku nie mogą się nawzajem reprezentować przed sądem w postępowaniu cywilnym. Uprawnienia takie posiadają małżonkowie.

Pełnomocnictwa w urzędach

Stub sekcji Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Placówki opieki zdrowotnej

Aby przekazać osobie pozostającej w związku jednopłciowym narząd, tkankę czy komórki niezbędna jest zgoda sądu rejonowego i przedstawienie opinii Komisji Etycznej Krajowej Rady Transplantacyjnej. W przypadku małżonków nie jest to konieczne.

Art. 13. 1. Pobranie komórek, tkanek lub narządu od żywego dawcy na rzecz osoby niebędącej krewnym w linii prostej, rodzeństwem, osobą przysposobioną lub małżonkiem wymaga zgody sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu dawcy, wydanego w postępowaniu nieprocesowym, po wysłuchaniu wnioskodawcy oraz po zapoznaniu się z opinią Komisji Etycznej Krajowej Rady Transplantacyjnej.
— Ustawa z 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów

Partner tej samej płci nie jest również uprawniony do otrzymania zwłok partnera i pochówku w przypadku jego śmierci. Zwłoki zmarłego bywają wydawane nawet dalszej rodzinie z pominięciem partnera.

Prawo karne

Osoby pozostające w związku jednopłciowym, wg wykładni Sądu Najwyższego, nie mogą być uznane za osoby najbliższe, a zatem nie mogą odmówić składania zeznań w procesie karnym, które mogłyby obciążać partnera.

[...] za istotne i konieczne elementy wspólnego pożycia w rozumieniu art. 120 §5 k.k. uznać należy następujące: wspólne pożycie psychiczne i fizyczne, wspólnotę ekonomiczną i trwałość związku. Te elementy bowiem wskazywać mogą, że pomiędzy dwiema osobami płci odmiennej zachodzi taki związek, który od związku małżeńskiego różni się tylko brakiem prawnej legalizacji faktycznego związku małżeńskiego
— wyrok Sądu Najwyższego z 12 listopada 1975 roku w sprawie V KR 203/75

Sąd Najwyższy wielokrotnie w swym orzecznictwie podtrzymywał takie stanowisko.

Wypracowane w doktrynie i orzecznictwie pojęcie konkubinatu traktuje odmienność płci konkubentów jako jedną z jego cech istotnych.
— wyrok Sądu Najwyższego z 6 grudnia 2007 roku w sprawie IV CSK 301/07

Prawo do przysposobienia dzieci

Polskie prawo ignoruje zupełnie możliwość wychowywania dzieci przez pary jednopłciowe. Szacuje się, że kilkanaście tysięcy dzieci wychowuje się w takich rodzinach. Prawa rodzicielskie posiada w nich jedna osoba. Na drugą zaś prawo nie nakłada żadnych obowiązków wobec dziecka (alimenty w przypadku rozstania) ani też nie daje żadnych praw.

Akta USC

Odmowa wydania zaświadczenia stwierdzającego możliwość, zgodnie z polskim prawem, zawarcia związku małżeńskiego z osobą tej samej płci w Holandii (z powołaniem się na o art. 18 Konstytucji RP). Dostarczenie zaświadczenia jest warunkiem zawarcia małżeństwa lub partnerstwa za granicą

Osobom zamierzającym poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej zawrzeć związek małżeński z osobą tej samej płci odmawiano wydania zaświadczenia o stanie cywilnym. Praktyka taka została uznana za rażące naruszenie prawa przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku, który stwierdził, że:

  1. W postępowaniu poprzedzającym wydanie zaświadczenia na podstawie art. 71 ust. 1 ustawy z dnia 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (t.j. Dz. U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1688 z późn. zm.) nie podlega badaniu czy, z kim i gdzie wnioskodawca zamierza zawrzeć związek małżeński, ani jego rzeczywiste intencje, a jedynie to, czy spełnia on wymagane prawem polskim przesłanki niezbędne dla zawarcia związku małżeńskiego.
  2. Żaden przepis ustawy z dnia 29 września 1986r. Prawo o aktach stanu cywilnego (t.j. Dz. U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1688 z późn. zm.) nie uzależnia wydania zaświadczenia dotyczącego stanu cywilnego wnioskodawcy od wykazania przez niego interesu prawnego.
— WSA[6]

Obowiązujące przepisy antydyskryminacyjne

Stub sekcji Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Inicjatywy zmierzające do zmiany sytuacji prawnej

Senat V kadencji – Projekt Marii Szyszkowskiej

10 grudnia 2003 r. na ręce marszałka Senatu RP V kadencji wpłynął projekt ustawy o rejestrowanych związkach partnerskich autorstwa pani prof. Marii Szyszkowskiej.[7]

Projekt w dniu 12 grudnia 2003 r. zgodnie z art. 79 ust. 1 Regulaminu Senatu skierowano do rozpatrzenia w I czytaniu do komisji:[8]

  • Ustawodawstwa i Praworządności,
  • Polityki Społecznej i Zdrowia

I czytanie odbyło się w dniach 10 lutego 2004 r. oraz 29 lipca 2004 r. na wspólnych posiedzeniach komisji. Komisje wprowadziły do niego poprawki i przygotowały swoje sprawozdanie.[8][9]

II czytanie odbyło się na 69. pos. Senatu w dniach 30 września i 14 października 2004 r. Senat skierował projekt do Komisji Ustawodawstwa i Praworządności oraz Komisji Polityki Społecznej i Zdrowia celem rozpatrzenia wniosków zgłoszonych podczas debaty. Komisje odniosły się do wniosków, rozpatrzyły projekt i przygotowały dodatkowe sprawozdanie.[10]

III czytanie odbyło się na 73. pos. Senatu w dniu 3 grudnia 2004 r. i obejmowało przedstawienie senatowi dodatkowego sprawozdania oraz głosowanie. Senat podjął uchwałę w sprawie wniesienia do Sejmu projektu ustawy o rejestrowanych związkach między osobami tej samej płci. Senator sprawozdawczyni Krystyna Sienkiewicz poinformowała, że dwie komisje senackie na wspólnym posiedzeniu 18 listopada 2004 r., po rozpatrzeniu przedstawionego projektu ustawy oraz wniosków złożonych w trakcie dyskusji podczas drugiego czytania, poparły 14 spośród 39 zgłoszonych ogółem wniosków i poprawek. W pierwszej kolejności, zgodnie z regulaminem, poddano pod głosowanie wniosek o odrzucenie projektu ustawy. Senat 41 głosami, przy 25 za i 13 wstrzymujących się, odrzucił ten wniosek. Następnie przegłosowano poszczególne poprawki, po czym Izba 38 głosami, przy 23 przeciw i 15 wstrzymujących się, przyjęła projekt ustawy o rejestrowanych związkach pomiędzy osobami tej samej płci i podjęła uchwałę w sprawie wniesienia do Sejmu projektu ustawy w takim kształcie.[11][12]

Marszałek Sejmu, Włodzimierz Cimoszewicz z Sojuszu Lewicy Demokratycznej nie wprowadził prac nad projektem ustawy do porządku obrad Wysokiej Izby oraz nigdy nie wyjaśnił przyczyn takiego działania.

Dyskusja o ustawie o związkach partnerskich wg. projektu
prof. Marii Szyszkowskiej, po pierwszym czytaniu w Sejmie,
zarejestrowana przez TVP3 Poznań w lutym 2004 r., w Zielonej Górze
Wiadomości TVP 1 w dniu 30.09.2004 o debacie senackiej
na temat ustawy o związkach partnerskich

Działalność Grupy Inicjatywnej

W czerwcu 2009 roku powstała w Polsce Grupa Inicjatywna ds. związków partnerskich (Yga Kostrzewa, Mariusz Kurc, Krystian Legierski, Tomasz Szypuła) mająca na celu przeprowadzenie społecznej debaty zmierzającej do prawnego uregulowania związków osób tej samej płci w Polsce. W wyniku działalności grupy powstały założenia do projektu ustawy.[13]

Sejm VI kadencji – Projekt Sojuszu Lewicy Demokratycznej

23 maja 2011 r. wpłynął projekt ustawy o umowie związku partnerskiego autorstwa posłów i posłanek SLD. Posłem reprezentującym wnioskodawców był Ryszard Kalisz.[14] Projekt skierowano do pierwszego czytania. 12 lipca 2011 r. projekt skierowano do Komisji Polityki Społecznej i Rodziny oraz Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka. Komisje, obradując wspólnie, 27 lipca 2011 r. przeprowadziły pierwsze czytanie. W pracach komisji dodatkowo wzięli udział: członek współtworzącej projekt grupy inicjatywnej i jednocześnie prezes Kampanii Przeciw Homofobii Tomasz Szypuła oraz członek zarządu KPH Robert Biedroń.[15]

Biuro Analiz Sejmowych 26 sierpnia 2011 r. wydało opinię na temat skutków karnoprawnych przyjęcia projektu ustawy o umowie związku partnerskiego.[16]

Do dalszych prac nad projektem nie doszło w związku z zakończeniem kadencji sejmu.

Sejm VII kadencji – Różne projekty

Wspólne projekty Ruchu Palikota i Sojuszu Lewicy Demokratycznej

16 lutego 2012 r. grupa posłów Sojuszu Lewicy Demokratycznej i Ruchu Palikota złożyła do laski marszałkowskiej projekty ustawy o związkach partnerskich[17] oraz ustawy Przepisy wprowadzające ustawę o związkach partnerskich[18].

22 maja 2012 r. grupa posłów Sojuszu Lewicy Demokratycznej i Ruchu Palikota złożyła do laski marszałkowskiej projekty ustawy o związkach partnerskich[19] oraz ustawy Przepisy wprowadzające ustawę o związkach partnerskich[20].

Nowy projekt różni się od wcześniejszego sposobem zawarcia związku partnerskiego. Jeden przewiduje zawarcie umowy u notariusza, drugi – w urzędzie stanu cywilnego.[21]

Marszałkini sejmu Ewa Kopacz starała się nie dopuścić do skierowania projektów do dalszych prac legislacyjnych. Polegało to na skierowaniu projektu do komisji ustawodawczej, która 28 czerwca 2012 r. stosunkiem głosów 15 do 3 odrzuciła projekt mimo pozytywnych opinii ekspertów co do zgodności z konstytucją.[22] Ten sposób postępowania marszałkini Kopacz w opinii ekspertów stoi w sprzeczności z zasadami zapisanymi w konstytucji, ponieważ udaremnia prawo posłów do inicjatywy ustawodawczej.[23] Marszałkini Sejmu Ewa Kopacz, będąc w posiadaniu co najmniej 24 opinii uzyskanych w ramach konsultacji społecznych na temat projektów, nie informowała o nich opinii publicznej, Prezydium Sejmu ani posła wnioskodawcy. Wyrażając sprzeciw wobec nietransparentnego i niezgodnego z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej postępowania Ewy Kopacz, poseł wnioskodawca Robert Biedroń zamieścił te materiały na swojej prywatnej stronie.

Ostatecznie jednak projektom nadano numery druków i skierowano do pierwszego czytania.[24][25][26][27]

Projekt Platformy Obywatelskiej

29 sierpnia 2012 r. do laski marszałkowskiej wpłynął projekt grupy posłów Platformy Obywatelskiej. 3 września 2012 r. projekt został skierowany do opinii Biura Legislacyjnego Kancelarii Sejmu oraz Biura Analiz Sejmowych w sprawie zgodności z prawem UE.[28] 18 września 2012 r. został skierowany do opinii organizacji samorządowych. Projektowi nadano numer druku 825.[29]

Debata nad projektami i ich odrzucenie

W trakcie 32. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej 24 stycznia 2013 r. odbyło się pierwsze czytanie wszystkich trzech zgłoszonych projektów. W ławach sejmowych posłów Ruchu Palikota i Sojuszu Lewicy Demokratycznej rozłożone były kserokopie zdjęć nawiązujących tematycznie do omawianych projektów ustaw. W imieniu wnioskodawców głos zabrali poseł Robert Biedroń i poseł Artur Dunin. Następnie odbyła się debata nad przedstawionymi projektami obejmująca dziesięciominutowe oświadczenia w imieniu klubów. Głos zabrali: Joanna Kluzik-Rostkowska (PO), Krystyna Pawłowicz (PiS), Wincenty Elsner (RP), Franciszek Jerzy Stefaniuk (PSL), Ryszard Kalisz (SLD) i Tadeusz Woźniak (SP).[30]

W kolejnym dniu obrad 25 stycznia 2013 r. odbyły się głosowania:

druk nr 552 druk nr 553 druk nr 554 druk nr 555 druk nr 825
Głosowało 449 450 450 450 449
Za 276 284 283 283 228
Przeciw 150 138 137 137 211
Wstrzymało się 23 28 30 30 10
Nie głosowało 11 10 10 10 11

Wszystkie zgłoszone projekty ustaw wprowadzających instytucję związku partnerskiego zostały odrzucone.

Projekt Sojuszu Lewicy Demokratycznej

29 stycznia 2013 r. grupa posłów klubu parlamentarnego Sojuszu Lewicy Demokratycznej złożyła do laski marszałkowskiej projekty ustawy o związkach partnerskich[31] oraz ustawy Przepisy wprowadzające ustawę o związkach partnerskich[32]. Projekty te były identyczne w swej treści i uzasadnieniu z projektami złożonymi w maju 2012 r. przez posłów Ruchu Palikota i Sojuszu Lewicy Demokratycznej.

Projekt Ruchu Palikota

1 lipca 2013 r. grupa posłów klubu parlamentarnego Ruchu Palikota złożyła do laski marszałkowskiej projekty ustawy o związkach partnerskich[33] oraz ustawy Przepisy wprowadzające ustawę o związkach partnerskich[34]. Projekty te były identyczne w swej treści (z wyjątkiem art. 159 przepisów wprowadzających określającego datę wejścia w życie) z projektami złożonymi w lutym 2012 r. przez posłów Ruchu Palikota i Sojuszu Lewicy Demokratycznej. Projekt uzupełniono o nowe obszerne uzasadnienie.

Istniejące możliwości częściowego zabezpieczenia praw partnerów homoseksualnych

Prawo cywilne

Aby zabezpieczyć prawa swego partnera do swego majątku po swojej śmierci należy sporządzić testament w jednej z form określonych ustawowo tj.:

  • testament własnoręczny (napisany w całości odręcznie, własnoręcznie podpisany, opatrzony datą)
  • testament notarialny (spisany przez notariusza w formie aktu notarialnego)
  • testament allograficzny (ustne oświadczenie w obecności dwóch świadków wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego spisane w protokole z podaniem daty sporządzenia)

Polskie prawo nie pozwala spadkodawcy zupełnie swobodnie dysponować swym mieniem i przewiduje instytucję zachowku gwarantującą spadkobiercom ustawowym pewną kwotę określoną względem wartości masy spadkowej. W przypadku małoletniego zstępnego lub osoby trwale niezdolnej do pracy jest to 2/3 spadku, jaki wynikałby z dziedziczenia ustawowego. W pozostałych przypadkach jest to 1/2 takiego spadku. Tym samym spadkodawca swobodnie decyduje jedynie najwyżej o połowie wartości swojego majątku a w szczególnym przypadku tylko o jednej trzeciej.

Zachowku pozbawić może wydziedziczenie, ale do tego niezbędny jest powód. Powodem takim zgodnie z prawem może być:

  • uporczywe postępowanie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
  • przestępstwo popełnione przeciw życiu, zdrowiu lub wolności spadkodawcy albo członkowi jego rodziny, albo rażąca obraza czci,
  • uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych.

Wobec takich działań należy wyrazić dezaprobatę, gdyż jej brak może być później wykorzystany przeciwko woli spadkodawcy. Istotne może być również podkreślenie uporczywości działań. Żadne inne przyczyny nie mogą stanowić podstawy wydziedziczenia.

Poparcie społeczne LGBT w Polsce

Badania sondażowe nad społecznym stosunkiem do osób nieheteroseksualnych prowadzone są w Polsce od 1994 r. Na przestrzeni lat odsetek osób popierających prawa osób LGBT podlegał fluktuacjom. Wyniki zebrane w różnych badaniach i w różnym czasie podsumowuje poniższa tabela (ujęto w niej wartości skrajne).

Zagadnienie Odpowiedzi pozytywne (twierdzące, popierające) Odpowiedzi negatywne (przeczące, niepopierające) Odpowiedzi neutralne
Osobista znajomość osób homoseksualnych 10%-24% 75%–86% 1%–4%
Stosunek do posiadania wspólnego majątku przez pary osób tej samej płci 53%–58% 31%–36% 11%–12%
Stosunek do ulg podatkowych par osób tej samej płci 45%–65% 24%–44% 11%–15%
Stosunek do związków partnerskich osób tej samej płci 15%–63% 38%–76% 6%–14%
Stosunek do małżeństw osób tej samej płci 8%–27% 68%–85% 5%–12%
Stosunek do spraw adopcji dzieci przez pary osób tej samej płci 6%–14% 84%–90% 2%–8%

Dyskurs w zakresie prawnego uregulowania związków osób tej samej płci

W związku z postulatami wprowadzenia prawnych uregulowań w zakresie związków osób tej samej płci pojawiają się m.in. następujące stwierdzenia:

Małżeństwo od zawsze było związkiem osób tej samej płci
Małżeństwo jak każda instytucja jest kwestią umowy. Zasady umów reguluje społeczeństwo żyjące w danych czasach. Historyczne koncepcje na temat małżeństwa nie są dla ludzi współcześnie żyjących wiążące, tak samo jak wiążący nie jest kodeks Hammurabiego.
Małżeństwo (jako związek cywilno-prawny) w różnych epokach dziejów było różnie definiowane. Był to m.in. związek osób tego samego stanu, tej samej rasy itp. Te koncepcje wraz z rozwojem poszanowania praw człowieka zostały odrzucone i zastąpione lepszymi rozwiązaniami.
Postęp zawsze polega na zmienianiu i dostosowywaniu istniejących rozwiązań do nowych warunków i potrzeb.
Pary heteroseksualne mają przywileje, bo wychowują dzieci
Pary homoseksualne również wychowują dzieci. Dzieje się tak nie tylko w krajach, w których możliwe jest przysposobienie dzieci przez pary homoseksualne, ale również w Polsce w parach w których jedno z partnerów posiada dzieci ze wcześniejszego nieudanego związku heteroseksualnego.
Nie wszystkie małżeństwa heteroseksualne wychowują dzieci. Niektóre pary są trwale niepłodne i fakt ten jest im obojgu znany jeszcze przed zawarciem związku, a jednak nikt nie odmawia im prawa do jego zawarcia. Ludzie zawierają małżeństwa po to by być ze sobą. Zwykle celem osób zawierających związek jest własna przyjemność, a nie abstrakcyjne poczucie misji wobec społeczeństwa.
Nadanie praw parom homoseksualnym nie odbiera żadnych praw parom heteroseksualnym.
Nadanie praw osobom homoseksualnym przyczyni się do upowszechnienia homoseksualizmu i zagrozi biologicznemu bytowi gatunku
Dzieci wychowywane przez pary homoseksualne nie stają się homoseksualne. Odsetek homoseksualistów wychowanych w rodzinach homoseksualnych nie różni się istotnie od ogółu populacji.
Skoro nie da się zmienić orientacji na heteroseksualną to tak samo nie jest możliwa zmiana orientacji na homoseksualną.
Nadanie praw osobom homoseksualnym zdeprecjonuje instytucję małżeństwa
Rangę prawa stanowi nie jego niedostępność a właśnie powszechność. Prawa człowieka są wielkie i ważne nie dlatego, że są niedostępne, ale właśnie dlatego, że są niezbywalne i przynależne każdemu.

Przypisy

  1. II FSK 373/07 - Wyrok NSA (pol.). Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych, 2008-04-23. [dostęp 2010-01-23].  Cytat: „Na gruncie przepisów podatkowych nie ma podstaw do tego aby poszukiwać odmiennego rozumienia małżeństwa niż to, które zostało ukształtowane w prawie rodzinnym. Brak bowiem w tych przepisach – poza wskazaniem instytucji małżeństwa określonej przepisami prawa rodzinnego – odmiennych regulacji mających zastosowanie wyłącznie na gruncie prawa podatkowego.”
  2. I SA/Gd 206/10 – Wyrok WSA w Gdańsku (pol.). Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych, 2010-05-11. [dostęp 2010-01-13].
  3. I SA/Gd 99/10 – Wyrok WSA w Gdańsku (pol.). Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych, 2010-04-27. [dostęp 2010-01-13].
  4. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (pol.). sejm.gov.pl. [dostęp 2011-01-13].
  5. Krzysztof Michałowski: III CZP 65/12 (pol.). sn.pl, 2012-11-28. [dostęp 2012-11-30].
  6. III SA/Gd 229/08 – Wyrok WSA w Gdańsku (pol.). Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych, 2008-08-06. [dostęp 2010-01-16].
  7. http://www.senat.gov.pl/k5/dok/dr/500/a/548.pdf
  8. 8,0 8,1 http://ww2.senat.pl/k5/dok/diar/72/7202.htm#a6
  9. http://ww2.senat.pl/k5/dok/dr/500/a/548s.pdf
  10. http://ww2.senat.pl/k5/dok/dr/500/a/548x.pdf
  11. http://ww2.senat.pl/k5/dok/diar/76/7601a.htm#a16
  12. http://ww2.senat.pl/K5/DOK/UCH/073/a/548uch.pdf
  13. https://docs.google.com/fileview?id=0B7MluRBFfYdiYTdkODUxOTEtYmZjMi00MDcyLTg4ZDEtNzAyYzY4YTQyZDc5&hl=pl
  14. Poselski projekt ustawy o umowie związku partnerskiego (pol.). sejm.gov.pl, 2011-05-19. [dostęp 2012-09-29].
  15. http://orka.sejm.gov.pl/Biuletyn.nsf/wgskrnr6/PSR-337
  16. http://orka.sejm.gov.pl/rexdomk6.nsf/Opdodr?OpenPage&nr=4418
  17. http://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/Projekty/7-020-132-2012/$file/7-020-132-2012.pdf
  18. http://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/Projekty/7-020-133-2012/$file/7-020-133-2012.pdf
  19. http://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/Projekty/7-020-235-2012/$file/7-020-235-2012.pdf
  20. http://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/Projekty/7-020-236-2012/$file/7-020-236-2012.pdf
  21. Kopacz: związki partnerskie w Sejmie przed sejmowymi wakacjami (pol.). wiadomosci.gazeta.pl, 2012-07-11. [dostęp 2012-07-11].
  22. Pełny zapis przebiegu posiedzenia Komisji Ustawodawczej (nr 23) z dnia 28 czerwca 2012 r. (pol.). orka.sejm.gov.pl, 2012-06-28. [dostęp 2012-09-08].
  23. Ewa Siedlecka: Koniec sejmowej niszczarki? (pol.). wyborcza.pl, 2012-07-04. [dostęp 2012-07-11].
  24. Poselski projekt ustawy o związkach partnerskich (pol.). sejm.gov.pl, 2012-02-16. [dostęp 2012-07-11].
  25. Poselski projekt ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę o związkach partnerskich (pol.). sejm.gov.pl, 2012-02-16. [dostęp 2012-07-11].
  26. Poselski projekt ustawy o związkach partnerskich (pol.). sejm.gov.pl, 2012-05-22. [dostęp 2012-07-11].
  27. Poselski projekt ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę o związkach partnerskich (pol.). sejm.gov.pl, 2012-05-22. [dostęp 2012-07-11].
  28. http://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/Projekty/7-020-351-2012/$file/7-020-351-2012.pdf
  29. Poselski projekt ustawy o umowie związku partnerskiego (pol.). sejm.gov.pl, 2012-10-28. [dostęp 2012-08-29].
  30. Sprawozdanie Stenograficzne z 32. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 24 stycznia 2013 r. (drugi dzień obrad) (pol.). orka2.sejm.gov.pl, 2013-01-25. [dostęp 2013-01-26].
  31. http://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/Projekty/7-020-536-2013/$file/7-020-536-2013.pdf
  32. http://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/Projekty/7-020-537-2013/$file/7-020-537-2013.pdf
  33. http://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/Projekty/7-020-700-2013/$file/7-020-700-2013.pdf
  34. http://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/Projekty/7-020-701-2013/$file/7-020-701-2013.pdf

Linki zewnętrzne