Konkubinat
Konkubinat, stan faktycznego pozostawania przez parę osób w trwałym nieformalnym związku charakteryzującym się wspólnym pożyciem a różniącym się od małżeństwa jedynie brakiem formalnej więzi cywilnoprawnej.
Konkubinat w świetle polskiego prawa
Terminologia stosowana w polskim ustawodawstwie
Choć pojęcie konkubinatu jest powszechnie stosowane w naukach prawnych i praktyce prawniczej to w polskim ustawodawstwie stosowane są wyłącznie określenia opisowe takie jak:[1]
- osoby pozostające faktycznie we wspólnym pożyciu małżeńskim
- osoby pozostające faktycznie we wspólnym pożyciu
- osoby pozostające we wspólnym pożyciu
- osoby pozostające w faktycznym pożyciu
- osoby pozostające we wspólnym gospodarstwie domowym
Zakres znaczeniowy konkubinatu w świetle polskiego prawa
Sąd Najwyższy Rzeczypospolitej Polskiej dokonał w 2007 roku wykładni obowiązującego prawa, w świetle której za konkubinat uważa się jedynie związki osób różnej płci.
Przeciw objęciu pojęciem konkubinatu wspólnot osób tej samej płci, zorganizowanych na wzór związków heteroseksualnych, przemawia ugruntowana tradycja, także językowa. Jak trafnie podkreśla się w doktrynie, argumentem przeciwnym jest również ujmowanie cech wspólnot konkubenckich w nawiązaniu do modelu wspólnot małżeńskich, a więc dotyczących wyłącznie związków osób różnej płci.
Jednocześnie Sąd Najwyższy nie wykluczył obejmowania związków faktycznych osób tej samej płci ochroną prawa i wyraził pogląd o konieczności indywidualnego rozpatrywania stosunków majątkowych w takich związkach orzekając finalnie o prawidłowym rozpoznaniu sprawy przez Sąd Apelacyjny z zastosowaniem wzorców analogicznych jak ma to miejsce w przypadku związków faktycznych osób różnej płci.
Prawo polskie nie zawiera całościowej ani fragmentarycznej regulacji pozamałżeńskich wspólnot osobisto-majątkowych i dlatego traktuje się je jako związki faktyczne prawnie indyferentne. Ze względu na to, że prawo nie reguluje ich statusu oraz że niedopuszczalne jest stosowania do nich przepisów dotyczących stosunków majątkowych wynikających z zawarcia małżeństwa, konieczne jest poszukiwanie podstaw rozliczeń w obrębie prawa cywilnego. Wymaga to każdorazowo uwzględnienia konkretnych okoliczności sprawy oraz specyfiki wynikającej ze splotu stosunków osobisto-majątkowych, ukształtowanych w ramach danego związku.
[...]
Obecnie zatem nie ma dostatecznych podstaw do uznania związku powoda i pozwanego za konkubinat w takim rozumieniu, jakim posługuje się nim orzecznictwo i doktryna. To jednak nie przesądza wadliwości rozstrzygnięcia Sądu Apelacyjnego, gdyż decydujące znaczenie ma ocena, czy w ustalonym stanie faktycznym prawidłowo została zastosowana konkretna podstawa prawna rozliczeń. Pozostawienie związków homoseksualnych poza zakresem pojęcia konkubinatu nie oznacza, że wykluczone jest zastosowanie do spraw majątkowych takich związków wzorca analogicznego do przyjętego dla rozliczeń majątkowych konkubentów.
28 listopada 2012 roku Sąd Najwyższy podjął uchwałę w sprawie interpretacji art. 691 k.c. czym w istotny sposób zmienił dotychczasowy sposób interpretowania pojęcia konkubinatu.
Prawa i obowiązki konkubentów w polskim prawie
Prawa i obowiązki konkubentów określone w prawie:[4]
- prawo do wejścia ex lege (bezpośrednio na mocy ustawy) w stosunek najmu lokalu mieszkalnego po śmierci jednego z nich (art. 8. ustawy o najmie lokali mieszkalnych i o dodatkach mieszkaniowych)
- prawo ubiegania się na zasadzie pierwszeństwa o przydział lokatorskiego prawa do lokalu spółdzielczego po zmarłym konkubencie (art. 221. §1. prawa spółdzielczego)
- prawo do odmowy zeznań (art. 115. §11. k.k.)
- prawo konkubenta do żądania od sprawcy śmierci drugiego konkubenta środków utrzymania (art. 446. §2. k.c.)
- obowiązek solidarnej odpowiedzialność obu konkubentów za zaległości podatkowe każdego z nich (art. 111. §1. i §3. ordynacji podatkowej)
- obowiązki związane z dziećmi (art. 91. k.r.o.)
- po ustaniu pożycia konkubentów sąd może ingerować w wykonywanie przez nich władzy rodzicielskiej (art. 107 §2. k.r.o.)
Konkubinat homoseksualny w orzeczeniach Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
Sprawa Karner przeciwko Austrii
W 2003 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał wyrok w sprawie Karner przeciwko Austrii (skarga nr 40016/98) uznający, że Austria odmawiając uznania prawa skarżącego do wstąpienia w stosunek najmu po śmierci jego partnera naruszyła art. 14. Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w związku z art. 8. tej konwencji. Wyrok został wydany pomimo śmierci skarżącego i zrzeczenia się praw do nieruchomości przez jego matkę. Adwokat skarżącego wniósł jednak o kontynuowanie postępowania do czego Trybunał się przychylił. Rząd austriacki interpretowanie przepisów dotyczących najmu z wykluczeniem par homoseksualnych tłumaczył koniecznością zapewnienia ochrony przed utratą zakwaterowania członkom tradycyjnych rodzin. Orzeczono, że ochrona rodziny tradycyjnej może stanowić słuszny cel, jednakże nie została zachowana zasada proporcjonalności a niedopuszczalne jest różnicowanie w traktowaniu oparte na płci lub orientacji seksualnej.[5]
Sprawa Kozak przeciwko Polsce
W 2010 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał wyrok w sprawie Kozak przeciwko Polsce (skarga nr 13102/02).[6] Sprawa ta była szeroko opisywana przez polskie media.[7]
Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał, że wykładnia zastosowana przez polskie sądy (oparta na wykładni Sądu Najwyższego Rzeczypospolitej Polskiej) narusza art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka z 1950 r.
Mimo rozesłania powyższego wyroku do sądów przez Ministerstwo Sprawiedliwości linia orzecznicza polskich sądów nie uległa zmianie.[8]
O interpretację w tej kwestii zwrócił się Sąd Okręgowy w Warszawie rozpatrując odwołanie od wyroku Sądu Rejonowego dla Mokotowa.[9] Sędzia Sądu Rejonowego Maciej Ługiewicz rozpatrując sprawę zignorował orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i powołał się na dotychczasowe orzecznictwo Sądu Najwyższego.[8] Sprawa była objęta Programem Antydyskryminacyjnym „Artykuł 32” Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.[10]
28 listopada 2012 roku Sąd Najwyższy podjął uchwałę w sprawie interpretacji art. 691 k.c. w której orzekł: „Osobą faktycznie pozostającą we wspólnym pożyciu z najemcą – w rozumieniu art. 691 § 1 k.c. – jest osoba połączona z najemcą więzią uczuciową, fizyczną i gospodarczą; także osoba tej samej płci.”[3] Wykładnia jest wiążąca dla polskich sądów.[9]
Przypisy
- ↑ Filip Hartwich: Terminologia (pol.). konkubinat.pl. [dostęp 2012-05-19].
- ↑ 2,0 2,1 Wyrok z dnia 6 grudnia 2007 r., IV CSK 301/07 (pol.). pub.sn.pl, 2007-12-06. [dostęp 2012-05-19].
- ↑ 3,0 3,1 Krzysztof Michałowski: III CZP 65/12 (pol.). sn.pl, 2012-11-28. [dostęp 2012-11-30].
- ↑ Studia: KONKUBINAT I JEGO NORMATYWNE ZNACZENIE (pol.). justitia.pl. [dostęp 2012-05-19].
- ↑ CASE OF KARNER v. AUSTRIA (Application no. 40016/98) (ang.). cmiskp.echr.coe.int, 2003-07-24. [dostęp 2012-05-19].
- ↑ CASE OF KOZAK v. POLAND (Application no. 13102/02) (ang.). cmiskp.echr.coe.int, 2010-03-02. [dostęp 2012-05-19].
- ↑ Monika Adamowska: Gej dziedziczy po geju (pol.). wyborcza.pl, 2010-03-14. [dostęp 2012-05-19].
- ↑ 8,0 8,1 Ewa Siedlecka: Sąd w Warszawie: Konkubinaty homo gorsze niż heteroseksualne (pol.). wyborcza.pl, 2011-10-18. [dostęp 2012-05-19].
- ↑ 9,0 9,1 Ewa Siedlecka: Homoseksualny partner ma prawo do mieszkania komunalnego (pol.). wyborcza.pl, 2012-11-28. [dostęp 2012-11-30].
- ↑ Małgorzata Szuleka: SN podjął uchwałę w sprawie wstąpienia w stosunek najmu po zmarłym partnerze homoseksualnym (pol.). hfhr.pl, 2012-11-28. [dostęp 2012-11-30].
Zobacz też
- Formy prawne funkcjonowania związków osób tej samej płci
- Sytuacja prawna i społeczna osób LGBT w Polsce